Eind vorig jaar viel de oproep van Jacqueline Blaak op. Door het uitvallen van een docent dreigde haar dochter geen examen in Duits te kunnen doen. Ze vroeg via sociale media of leraren wilden solliciteren op de baan bij de vmbo-school in Papendrecht. Het berichtje werd honderden keren gedeeld en het werkte, de school is inmiddels deels voorzien, vertelt sectordirecteur André Visser van CSG De Lage Waard.
Een bijna onmogelijke vraag, maar is er of ken je iemand die vierdejaars VMBO TL klassen Duits kan geven in Papendrecht? De tentamens en examens komen eraan maar geen docent te vinden. Delen is fijn!
— Jacqueline (@jacquelineblaak) November 17, 2018
Blaak is blij dat er een oplossing is gevonden, het zou volgens haar vreselijk zijn wanneer de leerlingen verder zouden moeten zonder een Duitse docent. “Natuurlijk kan je ook een andere leraar vragen om hen door het lesboek te loodsen, maar het verschil met een echte docent Duits is natuurlijk wel groot.”
Ze werkt zelf ook in het onderwijs en kan het verschil duidelijk uitleggen. “Ik kan mijn dochter wel vertellen hoe je woordjes moet leren en misschien zelfs wel een beetje helpen bij de grammatica. Maar ik kan het vak niet boeiend maken met bijvoorbeeld een spannend verhaal uit Duitsland of de Duitse cultuur. Die kennis heb ik niet.” En dat is volgens haar wel nodig. “Als mijn dochter vraagt waarom iets zo is, dan kom ik niet veel verder dan: ‘dat is nu eenmaal zo’. En dat wil je niet.”
Instroom docenten Duits daalt dramatisch
Het tekort aan docenten Duits is nog te overzien, merkt directeur Visser uit Papendrecht. “Maar als er iemand wegvalt, dan is het lastig om een vervanger te vinden.” De Duits-Nederlandse Handelskamer (DNHK) maakt zich steeds meer zorgen om de toekomst van het vak Duits. Mede hierom stond de DNHK in 2011 met zes andere partijen aan de wieg van het initiatief ‘Mach Mit‘ om de Duitse taal in Nederland te promoten. “Het aantal scholieren dat eindexamen doet in Duits is gelukkig nog bijna op het zelfde niveau als vijf jaar geleden”, vertelt DNHK-woordvoerder Theresa Küter-Luks. “Maar vergeleken met twintig jaar geleden is het wel veel lager.”
Dramatischer is volgens haar de dalende instroom bij de lerarenopleidingen Duits. “Op universiteiten studeren minder studenten Duitse taal en cultuur in vergelijking tot de jaren ’90. Behalve Engels hebben alle vreemde talen daar last van en Duits is in die zin geen uitzondering. Vooral aan eerstegraads leraren is inmiddels al een groot tekort.”
De DNHK vreest dat een lerarentekort er op den duur toe leidt dat scholen het vak Duits niet meer kunnen aanbieden. Het Duitsland Instituut in Amsterdam (DIA) deelt deze zorgen, vertelt woordvoerder Synke Hotje. “Het is nog niet dramatisch. Er zijn bij ons maar een paar (vmbo-)scholen bekend die met Duits gestopt zijn omdat ze geen docent konden vinden. Een aantal andere scholen heeft in de laatste jaren de keuze voor Spaans gemaakt in plaats van Duits. Maar we verwachten wel dat het tekort de komende jaren toeneemt.”
In 2015 bleek al uit de schoolleidersenquête van de Actiegroep Duits 2015 dat het voor de helft van de scholen moeilijk is om een geschikte docent Duits te vinden; bij negen procent lukte dit helemaal niet [pdf].
Kennis Duitse taal verslechtert bij jongere generatie
Zowel de DNHK als het DIA zien al een aantal jaar dat de kennis van de Duitse taal in Nederland vooral bij de jongere generatie slechter wordt. “Dit is een zeer dramatische ontwikkeling”, zegt Küter-Luks van de DNHK. “Duitsland is de sterkste handelspartner voor Nederland – in import en export – en de relatie met het buurland is uiterst belangrijk.”
Ook het DIA met Actiegroep Duits ziet het somber in voor de toekomst, wanneer er niet meer nadruk wordt gelegd op Duits in het Nederlandse onderwijs, vult Hotje aan. “Ook al verbetert het imago van de taal de laatste jaren steeds meer onder scholieren, dan toch kan de taal op gegeven moment alsnog aan maatschappelijke betekenis verliezen, wanneer we er niet meer met zijn allen aan werken.”
Hotje wijst ook op het belang voor het bedrijfsleven. “Als Duits van de Nederlandse scholen verdwijnt, hebben Nederlanders misschien ook geen (Duits)talige basis meer die noodzakelijk is voor ondernemers.” Ze noemt als voorbeeld Duitstalige vacatures die dan niet meer zo makkelijk kunnen worden ingevuld. “En substantiële kennis over Duitsland verdwijnt.”
Duitse taal blijft hard nodig
Ondanks de zorgen speelt de taal misschien wel ongemerkt een grote rol. Het handelsvolume tussen beide landen telt 180 miljard euro per jaar, en er is een gezamenlijke grens van rond 570 kilometer. “Dagelijks steken bijna 40.000 pendelaars de grens over en er zijn veel dochterondernemingen van Nederlandse concerns in Duitsland.”
Dat veel bedrijven echt niet zonder goede kennis van het Duits kunnen, blijkt uit de ondernemersenquête van de DNHK eerder dit jaar. “Ondernemers schatten dat ze 10% meer omzet kunnen halen, wanneer hun medewerkers nog beter Duits zouden spreken”, zegt Küter-Luks. Uit dezelfde enquête bleek ook, dat Engels bij het zakendoen in Duitsland steeds meer geaccepteerd wordt. “Maar het spreken van Duits blijft een echte USP.”
Duits staat niet hoog genoeg op politieke agenda
Verder staat het vak Duits niet hoog genoeg op de politieke agenda in Nederland, zegt DNHK-woordvoerder Küter-Luks. “Te vaak wordt de noodzaak niet echt gezien.” Ze noemt als voorbeeld de voorbereidingen van het curriculum vanaf 2020. “Duits wordt helaas niet expliciet benoemd.” Ze wijst op de zinssnede ‘Engels en moderne vreemde talen’. “Wij hopen dat de werkgroep en het ministerie van Onderwijs zich duidelijker uitspreekt voor het Duits en het belang ook aangeeft tegenover schoolleiders. Dat zou een eerste stap in de goede richting zijn.”
Het is dus hard werken om de Duitse taal levendig te houden in Nederland, toch merkt de DNHK dat deze arbeid ook wordt beloond. “Wij bezoeken met ons Mach-Mit Mobil jaarlijks veel scholen en organiseren ook elk jaar de ‘Dag van de Duitse taal’.” Duizenden scholieren komen zo met Duits in aanraking. “Wij zien dat zo ook het imago van het schoolvak Duits en van Duitsland in het algemeen in Nederland verbetert. Dus er is veel potentie, waarop gebouwd kan worden.”
Ook het DIA ziet lichtpuntjes. “We zien een nieuwe generatie docenten Duits die extra inspanningen doet om het vak interessant te maken.” Het draait nu minder om de grammatica en meer om het gebruik van de doeltaal, vertelt Hotje. “Plus een heleboel buitenschoolse activiteiten zoals excursies naar Duitsland, het vieren van de Dag van de Duitse taal en meedoen aan evenementen zoals de Hiphop-wedstrijd van het DIA.”
