Wie dit jaar in Duitsland op pad was, kan het niet zijn ontgaan. Het is 500 jaar geleden dat Martin Luther zijn 95 stellingen publiceerde in Wittenberg, waarmee hij aan de basis stond van de protestantse kerk. En dat wordt op vele plekken in Duitsland gevierd, 2017 is uitgeroepen tot het Reformatiejaar.
Opvallend is dat dit in Duitsland niet per se een kerkelijke aangelegenheid is. In alles is te merken dat Luther wordt gezien als één van de architecten van het moderne Duitsland. Ongemerkt is hij nog overal aanwezig in Duitsland.
Er gaat bijna geen wet door de Bondsdag, of de Duitse kerk heeft er wel invloed op gehad. Wie een politieke carrière nastreeft, kan maar beter goede contacten in de kerk hebben. Zelfs nieuwkomer in de Bondsdag AfD, die geen historische relatie met de kerk heeft, worstelt met de erkenning door katholieke en protestantse leiders.
Herman Selderhuis is hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn, wetenschappelijk curator van de Johannes a Lasco Bibliotheek in het Duitse Emden en directeur van Refo500, een internationaal platform dat 500 jaar reformatie wereldwijd onder de aandacht brengt. Hij geldt als één van de meest vooraanstaande Luther-kenners in Nederland
Duitsland werkt top-down dankzij Luther
Selderhuis vindt die verwevenheid tussen kerk en politiek, met zo’n 25 miljoen katholieken en 25 miljoen protestanten in Duitsland niet gek. Die nauwe relatie tussen kerk en politiek is de nalatenschap van Luther, zegt hij.
Door hem is de organisatie van de kerk in Duitsland destijds aan de politiek overgelaten. Hierdoor is de Duitse kerk erg van bovenaf georganiseerd. Zo int de Duitse overheid nog altijd de kerkbelasting. De strikte scheiding tussen kerk en staat, zoals we die in het calvinistische Nederland kennen, kent Duitsland volgens Selderhuis veel minder.
Maarten Luther liet de organisatie van de kerk het liefst over aan lokale vorsten. De kerkhervormer ging er namelijk vanuit dat de wederkomst van Jezus nog tijdens zijn leven zou plaatsvinden. “Hij had daarom geen zin in randzaken zoals het runnen van de kerk.”
Calvijn was Luthers beste leerling
Luther wordt in Nederland gezien als de man die de onafhankelijkheid van de toenmalige republiek mede mogelijk maakte. Calvijn, wiens godsdienstige leer de Nederlandse samenleving sterk beïnvloedde, was Luthers beste leerling. “Zo bezien was Luther erg belangrijk voor de ontwikkeling van het Nederlandse protestantisme”, aldus Selderhuis.
Vroeger was de kerkhervormer in Duitsland een nationale held. “Met zijn kritiek op de kerk zorgde Luther niet alleen voor grote politieke en maatschappelijke omwentelingen maar ook voor een opleving van de wetenschap.”
Dubbel gevoel bij Luther
Door zijn antisemitisme en vrouwonvriendelijke uitspraken raakte hij zijn heldenstatus kwijt in Duitsland. “In de jaren dertig stonden zijn antisemitische ideeën gewoon in alle Duitse schoolboeken”.
Luther raakte daardoor in de jaren zestig en zeventig, wanneer Duitsland zich intensief met zijn oorlogsgeschiedenis uiteenzet, steeds meer op de achtergrond. “Het is geen leuk thema, Duitsers praten niet meer zo graag over hem, maar ook Nederlandse protestanten vinden het een lastig thema”, aldus Selderhuis. En dat terwijl hij toch de architect van het moderne Duitsland is.
Lees het hele interview:
http://www.duitslandnieuws.nl/blog/2016/10/31/selderhuis-maarten-luther-zou-huidige-duitsland-zooitje-vinden/
Herdenking niet eenvoudig
Ook Germanist en schrijver Jerker Spits uit Leiden staat stil bij de verlegenheid die veel Duitsers met Luther hebben. “Hij was een geweldenaar. Aan de ene kant was hij de man die dankzij zijn grote taalgevoel die prachtige liederen schreef en een traditie van protestantse kerkmuziek schiep die in Bach zijn hoogtepunt vond.”
Hij stond aan de wieg van een van de belangrijkste gebeurtenissen in Europa: de Reformatie. :Maar hij heeft ook een zeer duistere kant. Luther was een fel antisemiet. Hij stond met een been in de moderne tijd, met zijn ander in de donkere middeleeuwen. Dat maakt het herdenken van Luther niet eenvoudig.”
Onnavolgbaar taalgevoel
Eerst de geweldenaar Luther. Zijn taalgevoel was onnavolgbaar goed, vertelt Spits. “Hij wilde de Bijbel schrijven in een taal die iedereen zou begrijpen.” Maar er bestond geen eenduidige Duitse taal, en dus moest hij een nieuwe taal scheppen, nieuwe woorden, nieuwe uitdrukkingen. “Men moest hem in Bamberg evengoed kunnen begrijpen als in Hamburg. De dichter Heinrich Heine zou het later heel mooi verwoorden: ‘Luther heeft een dode taal, die als het ware al was begraven, omgezet in een andere taal die nog helemaal niet leefde’.”
Dan de duistere Luther, de antisemiet. “En hij geloofde dat gehandicapte kinderen een schepping van de duivel waren.”
AfD groot in kernland Reformatie
Met die twee kanten worstelen de curatoren van tentoonstellingen over de kerkhervormer. En de Duitse protestantse kerk zit ook een beetje in zijn maag met hem, zegt Spits. “Het kernland van de Reformatie Thüringen en Saksen behoort tot de meest geseculariseerde gebieden van Duitsland.”
Bovendien stamt uit deze regio protestbeweging Pegida en kan de rechtspopulistische partij AfD er op veel stemmen rekenen. “De lutherse kerk steunde daarentegen tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis de Duitse Willkommenskultur.”
Luther zaait verdeeldheid
In Lutherjaar 2017 wil de kerk vooral verbinden en eenheid uitstralen, zegt de auteur. “Precies het tegenovergestelde van Luther, die verdeeldheid zaaide.”
Voor de viering van 500 jaar Reformatie zijn vooral in Saksen, Saksen-Anhalt en Thüringen straten opgepoetst en musea gerenoveerd, vertelt de germanist. “Er zijn prachtige nieuwe tentoonstellingen, ook in kleinere stadjes zoals Wittenberg, Weimar en Eisleben. Luther-Wanderwege, Luther-Wein en Luther-Bier; aan alles is gedacht.”
Lees het hele artikel:
http://www.duitslandnieuws.nl/blog/2016/12/30/3-duitse-fenomenen-2016-volgens-auteur-jerker-spits/
