De saaiheid van de Duitse kiescampagne dreef sommige Spitzenkandidaten dermate tot wanhoop dat ze elke week nieuwe balletjes opgooien om de kiezers te paaien Soms komen ze zelfs met nieuwe standpunten.
Martin Schulz (sociaaldemocratische SPD) beloofde vorige week dat hij als bondskanselier de lonen in de zorgsector met liefst 30% zal verhogen. Vorige week stelde hij een harde aanpak van Turkije in het vooruitzicht. En eerder dreigde hij ermee als bondskanselier de rechts-radicale partij AfD uit de Bondsdag te zullen zetten.
De kiezer duizelt van de balletjes die iedereen opgooit, behalve de bondskanselier. En wat doet de kiezer dan? Hard op de rem trappen en rechts of behoudend stemmen.
De CDU is verreweg de grootste geworden en het is voor Merkel haal vierde overwinning op rij. Toch is deze historische vierde termijn als bondskanselier een zege met een zure bijsmaak. Een populistische bijsmaak, die het vormen van een regering bijzonder moeilijk maakt.
AfD flirt met bruin verleden
In de schaduw van het duel tussen Merkel en Schulz is de rechts-radicale AfD, door de internationale buitenwereld vrijwel ongezien, opgeklommen tot de mogelijke nummer drie in het Duitse politieke landschap.
Duitsland krijgt voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog een nationalistische partij in het parlement, één die regelmatig flirt met het bruine Duitse verleden. De AfD scoort in de peilingen ruim boven 10%.
Binnen de partij is permanent geruzie, het heeft weinig charismatische leiders en krijgt weinig media-aandacht. Daarom verzamelt de AfD vooral proteststemmen. De Duitse politiek zal door deze uitslag blijvend veranderen.
Ervaring in de buurlanden leert dat populistische partijen niet zo snel verdwijnen en de politieke omgangsvormen en inhoud blijvend kunnen veranderen. Duitsland staat aan het begin van een proces dat in Oostenrijk, Nederland en België al meer dan 15 jaar aan de gang is.
Regeren moeilijker door komst AfD
De opmars van populistische partijen maakt het vormen van regeringen steeds moeilijker. De Nederlandse politiek weet er meer dan een half jaar na de verkiezingen alles van. De kans is groot dat de Duitse politiek hetzelfde lot beschoren is. Volgens de opiniepeilingen zijn slechts twee coalities mogelijk: een voortzetting van de grote coalitie tussen de CDU en de SPD, een optie die zeker de SPD, als permanente verliezer, nauwelijks nog een keer kan opbrengen.
En er is de optie van de ‘Jamaica-coalitie’ van de CDU (zwart), de liberale FDP (geel) en de Groenen. Een zeer onwaarschijnlijke mogelijkheid, want net de FDP en de Groenen stonden elkaar tijdens de campagne naar het leven. Twee mogelijke opties die niemand wil. Daardoor worden andere experimenten mogelijk, zoals een minderheidsregering met de FDP, of de CDU kan het zelfs helemaal alleen proberen.
Feit is dat Duitsland maandag voor het eerst niet onmiddellijk zal weten hoe de volgende regering eruit ziet. Angela Merkel heeft dan wel gewonnen, maar de kans is groot dat na het zoet direct het zuur komt.
Een bitterzoete overwinning.
Carsten Brzeski, hoofdeconoom ING-DiBa Frankfurt
Deze column verscheen in de Vlaamse krant De Tijd.
- Eerdere columns van Carsten Brzeski
