Hoe raar is het dat menig Nederlandse voetbalfan de laatste jaren met enige jaloezie naar de prestaties van Die Mannschaft kijkt? Terwijl het Nederlands elftal als een baksteen daalt op de wereldranglijst, winnen de Duitsers momenteel zo’n beetje elk toernooi waar ze aan beginnen. En de jaren ervoor zaten ze er steeds dicht tegenaan.
Wat kunnen we van de Duitsers leren die ooit werden verafschuwd vanwege hun lelijke werkvoetbal?
Laptoptrainers
Opvallend is dat de Duitse voetbalwereld daarbij een andere weg lijkt te bewandelen dan de zakenwereld, waar hiërarchische structuren grote concerns verlammen en het binnenhalen van een Nederlandse topman als een vernieuwing geldt. In het Duitse voetbal komt veelbelovend succes juist van piepjonge managers. Laptoptrainers werden ze eerst ietwat schamper genoemd.
De aanvankelijke argwaan voor hun nieuwe trainingsmethodes – deels gebaseerd op digitale hulpmiddelen en psychologie – verdwijnt nu het veel blijkt op te leveren.
Wat Oranje en de KNVB kan opsteken van de Duitsers, weet Voetbal International-journalist Pieter Zwart als geen ander. Hij is met zijn analyseblog Catenaccio.nl de laatste jaren uitgegroeid tot de ‘laptoptrainer-kenner’ bij uitstek.
Duitsers hebben het roer omgegooid
Nu het in het Nederlandse voetbal niet zo lekker loopt, kijken we met een schuin oog naar wereldkampioen Duitsland. Wat hebben zij goed geregeld?
Goeie vraag. Nadat de Duitsers tijdens het EK 2000 in Nederland en België er al in de groepsfase uitvlogen, zijn er harde woorden gevallen bij de Duitse voetbalbond. Men heeft toen besloten dat het roer drastisch om moest.
Ze kwamen toen nota bene een kijkje nemen in de Nederlandse keuken…
Toevallig heb ik net een Nederlander geïnterviewd die daarbij nauw betrokken was. Weinig mensen zullen Marcel Lucassen kennen, maar hij is wel degelijk al jaren onderdeel van de voetbalrevolutie in Duitsland.
Ruimte voor vernieuwing
Wat hebben de Duitsers anders gedaan?
Ze hebben de structuur in het jeugdvoetbal drastisch aangepakt. Er zijn nu 366 regiocentra naast de academies van de profclubs, zodat men de talenten beter in beeld heeft. Een nieuwe Özil wordt niet meer gemist. Maar ook inhoudelijk is men anders met voetbal bezig, er wordt meer vanuit de omschakeling gedacht. Er is ruimte voor een nieuw soort trainers die niet per se een grote carrière als voetballer hebben gemaakt.
Noem eens voorbeelden?
Jürgen Klopp werd bij Borussia Dortmund erg bekend, zijn opvolger Thomas Tuchel deed het ook goed, beiden hebben een achtergrond bij Bundesliga-club 1. FSV Mainz 05. Maar opvallender is het succes van Ralf Rangnick die met ‘dorpsclub’ TSG 1899 Hoffenheim tweemaal op rij promoveerde tot in de Bundesliga. Hoewel er natuurlijk veel geld in werd gestoken door Dietmar Hopp, mede-oprichter van softwareconcern SAP, maar hij wordt zeker gezien als de architect achter dit succes. Als sportdirecteur is hij nu verantwoordelijk voor de snelle opmars van RB Leipzig die afgelopen seizoen als tweede achter Bayern München eindigden. Dit zijn wel de mannen die de weg vrij hebben gemaakt voor de ‘laptoptrainers’.
Heeft de Duitse voetbalbond ook een rol gespeeld in de opkomst van deze trainers?
Zeker, zij hebben de randvoorwaarden in orde gemaakt zodat ook aspirant-trainers zonder imposante carrière mee konden doen aan de trainerscursus. Je ziet dat de KNVB inmiddels het Duitse voorbeeld heeft gevolgd. Bij de laatste lichting cursisten is naar een ander profiel gekeken. Dan wordt bijvoorbeeld Mischa Visser die al jaren succes heeft in het amateurvoetbal toegelaten en oud-prof John Heitinga niet. De vraag is wel hoe het nu verder moet. Leon Vlemmings heeft een aantal veranderingen naar Duits voorbeeld doorgevoerd, maar is nu weer vertrokken omdat hij trainer kon worden in Deventer.
Het geheim van de piepjonge succestrainer
En dan heb je in de Bundesliga die piepjonge trainer Julian Nagelsmann (30) die met Hoffenheim afgelopen jaar vierde werd…
Ja, toen Huub Stevens zich in de winterstop van vorig seizoen moest terugtrekken vanwege hartritmestoornissen mocht Nagelsmann die toen assistent was de groep overnemen. Hij was toen nog niet eens klaar met zijn trainerscursus. Maar binnen 13 wedstrijden wist hij het tij te keren, de degradatiekandidaat speelde zich veilig. En afgelopen seizoen werden ze inderdaad vierde en plaatsten ze zich voor de playoffs van de Champions League. Afgelopen week werd hij verkozen tot Bundesliga-trainer van het jaar.
Duitsland staat bekend om zijn statische hiërarchische structuren, waarom kreeg Nagelsmann wel het vertrouwen?
Ten eerste zijn alle structuren bij Hoffenheim erg goed opgezet door Ralf Rangnick. Daardoor is er een erg goede jeugdopleiding, waar ook eerder jonge coaches worden doorgeschoven. Nagelsmann had met een jeugdteam zo ontzettend veel succes, dat was voor de clubleiding een indicatie dat ze te maken hadden met een echt trainerstalent.
In het kort, wat is zijn geheim?
Hij maakt trainingen voor de spelers zo complex, dat wedstrijden bijna een verlichting zijn. Zijn oefeningen hebben een maximale complexiteit, alle onderdelen van het spel worden er in geïntegreerd: tactiek, techniek, spelinzicht en conditie.
Noem eens een voorbeeld?
In Nederland wordt veel getraind op een goede opbouw van een aanval. Wanneer je dan de bal verliest, is de oefening voorbij. Daarmee creëer je onbewust een moment van ontspanning, terwijl je juist dat niet wilt hebben tijdens de wedstrijd. Dan moet je fel zijn, voorbereid op de tegenaanval. Nagelsmann oefent dus heel doelbewust op die omschakeling, dan mag je niet verslappen. Hier zie je dat hij naast allerlei analyses ook psychologie toepast. Hij probeert te begrijpen hoe het brein werkt.
Laptop en brein dus?
Nagelsmann zei onlangs dat coaching 70% psychologie en sociale vaardigheid is, omgaan met mensen. De overige 30% draait om tactiek en dat kan je uitbesteden. Dus deze Duitse coaches zie je een team van specialisten samenstellen. Jürgen Klopp heeft nu bij Liverpool de 34-jarige Nederlander Pepijn Lijnders als ontwikkelingstrainer. Vakmensen doen de veldtrainingen, de videoanalyse en een ander doet de tactiek. Klopp is het gezicht naar buiten naar de media, vertegenwoordigt het team, behoudt het overzicht en neemt de beslissingen.
Een van die specialisten van Nagelsmann is Alfred Schreuder, bij FC Twente werd hij weggehoond. Hebben ze het in Enschede verkeerd gezien?
Schreuder kwam met Huub Stevens mee naar Hoffenheim. Hij deed het trouwens bij FC Twente helemaal niet slecht. Maar hij zat toen bij een club die van titelkandidaat was en door financiële problemen en wanbeleid ineens dreigde te degraderen, een ineenstortende organisatie. In Hoffenheim hebben ze zijn kwaliteiten als veldtrainer snel herkend. Dat hij nu volop meedraait in de Duitse voetbalrevolutie is erg goed, het zou mooi zijn als hij op termijn met zijn ervaring weer terugkomt naar de Eredivisie.
Architect Ralf Rangnick
Is die razendsnelle opmars van RB Leipzig toe te schrijven aan dezelfde strategie als Hoffenheim? Of zijn het vooral de miljoenen van Red Bull?
Sportdirecteur Ralf Rangnick heeft natuurlijk destijds Hoffenheim naar de Bundesliga gebracht. Maar je kunt ook stellen dat Red Bull de best geleide voetbalorganisatie is ter wereld, met clubs in Leipzig, Salzburg en New York. Overal spelen ze dezelfde herkenbare stijl, waar elk team wel zijn eigen vrijheden heeft. De rode lijn hiervoor is uitgezet door Rangnick. En dat is echt heel knap. Aan diverse andere clubs waar veel geld in is gestopt, zie je dat je succes niet zomaar bij elkaar koopt. RB Leipzig koppelt dus een groot budget aan goed beleid.
Waar haalt Rangnick zijn inspiratie vandaan?
Hij haalde inspiratie bij verschillende trainers, zoals zijn mentor Helmut Groß en de Oekraiense succestrainer Valerij Lobanovskyj. Rangnick zag eens bij een inworp hoe het collectief van Kiev zich opstelde en dacht dat ze beslist meer dan 11 man in het veld hadden staan. Van die mannen heeft hij ideeën samengevoegd.
Uitdaging voor Peter Bosz
Jij werd ooit door de huidige trainer van Borussia Dortmund Peter Bosz thuis uitgenodigd om te praten over big data en voetbal. Aan hem de ondankbare taak om zijn vernieuwende voorgangers Jürgen Klopp en Thomas Tuchel te doen vergeten. Hoe denk je dat hij het gaat doen?
Het wordt een enorme uitdaging voor hem. Hij moet presteren en ook nog eens mooi voetbal spelen, daar is hij voor gehaald. Ik heb Dortmund zien oefenen, en je ziet al hoe Bosz zijn stempel op het team probeert te drukken. Hij wijkt af van zijn voorganger Tuchel, verlegt accenten. Het is erg lastig voor Bosz dat ze op trainingskamp naar Japan moeten, alle grote teams hebben tegenwoordig die gebroken voorbereiding. Het is afwachten hoe snel de spelers zijn tactiek kunnen oppikken.
Doet hij het anders dan bij Ajax waarmee hij de finale van de Europaleague haalde?
Ja, zijn nieuwe speelwijze is complexer. Hij kan tactisch meer variëren, dat deed hij bij Maccabi Tel Aviv ook al, maar bij Ajax moest hij zich aan de Amsterdamse speelwijze houden.
De kans krijgen in Nederland
Wie durven in Nederland het Duitse voorbeeld te volgen?
Erik ten Hag heeft als trainer van het tweede elftal van Bayern München ervaring opgedaan in Duitsland, je ziet dat hij daar dingen van heeft meegenomen naar zijn huidige club FC Utrecht. Ze zijn anders georganiseerd als team dan de meeste Eredivisie-clubs. Veel innovatie komt ook uit Portugal, daar heeft Mitchell van der Gaag gespeeld en clubs getraind. Je ziet dat zijn club Excelsior heel goed is in de omschakeling.
Maar dat zijn nog niet echt de succescoaches..
Op de trainersopleidingen lopen zeker veelbelovende talenten rond. De vraag is wie in Nederland de kans krijgt bij een eerste elftal om zich te bewijzen met deze nieuwe methodes.
Nu we je toch spreken, kan je ons helpen met het invullen van de voetbalpooltjes voor de Bundesliga?
Het succes van RB Leipzig en Hoffenheim van afgelopen seizoen is natuurlijk erg bijzonder. Maar als je naar de cijfers kijkt, dan zie je dat clubs die het heel goed hebben gedaan, het seizoen erna het bijna altijd erg moeilijk krijgen. Recente voorbeelden zijn Wolfsburg en Augsburg. Dat komt door het dubbele programma wat ze hebben nu ze Europa in mogen. Ik ben heel erg benieuwd of Leipzig de goed prestaties kan herhalen nu ze meer wedstrijden moeten spelen. Het niveau van de clubs achter Bayern München ligt enorm dicht bij elkaar. Daarbij komt dat bijvoorbeeld Nagelsmann met Hoffenheim heel intensief traint. Kunnen spelers dat aan, of levert het blessures op? Het wordt spannend om te zien of ze het niveau kunnen vasthouden.
