“Waarom lieten jullie het gebeuren?”
“We wilden niemand voor het hoofd stoten.”
“Maar op die manier kwamen zij …”
“Dat wij-zij probeerden we juist te voorkomen. We wilden iedereen ontzien, onszelf wegcijferen.”
“Maar als je het steeds erger ziet worden, dan houdt dat toch op?”
“We rationaliseerden alles, want het kan altijd erger. Onze leiders wezen op de goede dingen en de goede mensen. En op wat we nog meer te verliezen hadden.”
“Het was natuurlijk een minderheid die vijandig was.”
“Openlijk vijandig was eigenlijk niemand. Zeker in het begin niet. We hadden bovendien veel vrienden die bij ons over de vloer kwamen.”
“Maar er kwamen steeds meer verboden. Je tradities kwamen onder druk. Wat vonden die vrienden daarvan?”
“We mochten steeds minder inderdaad.”
“En uiteindelijk hielpen die vrienden niet?”
“In het begin wel, maar op een gegeven negeerden ze ons.”
“En toen zagen jullie nog niet in dat het verkeerd zou kunnen aflopen?”
“We zagen wel een risico, maar we dachten dat het mee zou vallen.”
“Mee zou vallen?”
“Ja, een paar rotte appels maakt niet een heel volk fout. We hadden verwacht dat we behandeld zouden worden als tweederangs burger en dat het verder los zou lopen.”
“Maar dat gebeurde dus niet.”
“Nee en toen kwamen de razzia’s.”
“Was dat het dieptepunt?”
“Ja, dat mensen meededen die twee jaar eerder nog bij ons thuis feest hadden gevierd. Aan onze tafel hadden gezeten, uit onze glazen dronken, onze liederen zongen. Twee van die ‘vrienden’ liepen zelfs mee naar het station. In uniform, met een geweer.”
Dov Klain, 89 jaar, overleefde dankzij zijn talenkennis diverse kampen, waaronder Auschwitz.
