Begin 2016 deed ik een aantal voorspellingen. Zo schreef ik dat Angela Merkel voor een vierde termijn als bondskanselier zou gaan. Deze week heeft ook zusterpartij CSU zich officieel achter haar geschaard. Dat is erg laat. Dat maandenlange treuzelen heeft haar imago beschadigd.
Toen Merkel haar kandidatuur bekend maakte, stond er geen tegenstander klaar van formaat. Dit is echter afgelopen januari plotseling veranderd met de wisseling van de wacht bij de SPD. Martin Schulz, de voormalige voorzitter van het Europees Parlement, heeft een hype gecreëerd die niemand had voorzien.
Tij gekeerd voor de SPD
Opeens is het tij gekeerd en wil volgens een peiling van ARD (Deutschlandtrend) maar liefst 50% van de Duitse kiezers dat de SPD aan de macht komt na de volgende Bondsverkiezingen. En volgens dezelfde peiling zou 50% van de stemmers Schulz direct als bondskanselier kiezen wanneer dit rechtstreeks zou kunnen. Merkel heeft in dit opzicht met steun van slechts 34% van de stemmers duidelijk aan terrein verloren.
Dit zijn opvallende verschuivingen, maar tegelijkertijd moet men beseffen dat Schulz inhoudelijk nog niet veel standpunten heeft ingenomen en dat er nog ruim 7 maanden zijn te gaan tot de Bondsdagverkiezingen op 24 september. Schulz heeft zeker het momentum te pakken, maar kan hij dit tot september volhouden?
Hij is de nieuwe leider geworden zonder enige inhoudelijke discussie binnen de SPD. Als Schulz inhoudelijk kleur moet bekennen, blijft het spannend. De SPD heeft daarnaast ook een traditie om hun eigen kandidaten het leven zuur te maken. Veel zal afhangen van hoe de SPD het bij de aanstaande verkiezingen op deelstaatniveau zal doen.
Bild heeft deze week een peiling gepubliceerd waaruit blijkt dat de SPD met 31% meer stemmen zou krijgen dan de CDU (30%). Ik vraag me zeer af of dit werkelijkheid wordt. Deze peiling wijkt ruim af van andere peilingen, soms met maar liefst 6% ten nadele van de CDU. Ik heb eerder het gevoel dat Bild net als Maurice de Hond politiek bedrijft in plaats van dat de krant serieuze en accurate peilingen publiceert.
Drie deelstaatverkiezingen
Dit voorjaar vinden 3 deelstaatverkiezingen plaats: in het Saarland (26 maart), in Sleeswijk-Holstein (7 mei) en in Noordrijn-Westfalen (14 mei).
In het Saarland zal de CDU vrijwel zeker de grootste partij worden en het ziet het ernaar uit dat de ‘grote coalitie’ tussen CDU en SPD wordt voortgezet. De CDU staat in de peilingen nu op 38%, terwijl de SPD op 26% staat. Een andere optie of coalitie is niet waarschijnlijk gezien de laatste peilingen, waarbij de Groenen slechts zo’n 5% van de stemmen halen en de FDP zelfs onder de kiesdrempel van 5% blijft.
In Sleeswijk-Holstein is het beeld vergelijkbaar wat betreft de twee grootste partijen CDU (34%) en SPD (26%). Op dit moment regeert de SPD met de Groenen en de partij van de Deense minderheid (SSW). Maar die coalitie is naar alle waarschijnlijkheid aan vervanging toe. De Groenen zijn met 15% in de peiling zeer sterk, waardoor twee andere opties mogelijk zijn: een ‘grote coalitie’ van CDU-SPD of een zwart-groene regering van de CDU samen met de Groenen en eventueel een derde partij, zoals bijvoorbeeld de liberale FDP of de SSW. De SSW is bovendien uitgezonderd van de kiesdrempel van 5%.
Heel belangrijk wordt de uitslag in Noordrijn-Westfalen, omdat deze grote deelstaat ook een graadmeter is voor de algehele positie van de SPD. Bij de laatste deelstaatverkiezingen in 2012 haalde de SPD maar liefst 13% meer stemmen dan de CDU, terwijl bij de huidige peilingen beide partijen verwikkeld zijn in een nek-aan-nekrace.
In de meest recente peiling van eind januari scoren zowel CDU als SPD 31%. Of de huidige coalitie van SPD en Groenen aan de macht zal blijven, betwijfel ik. Hier is het zeer belangrijk of de nieuwe landelijke partijleider Schulz de SPD echt een nieuwe impuls kan geven en of de sociaaldemocraten daardoor weer de grootste partij worden.
De Groenen komen nu op 11%, de liberale FDP op 7% en de Linken moeten vrezen of zij de kiesdrempel van 5% wel halen. De AfD staat op 12%, maar als de politieke strijd al bij deze verkiezingen sterk op Merkel en Schulz is gericht, zullen de kleinere partijen stemmen verliezen. Bij de AfD speelt daarnaast nog een interne strijd. Derhalve rijst de vraag of de extreemrechtse vleugel rond Björn Höcke de gematigde kiezer nog meer zal afschrikken.
Merkel wint de Bondsdagverkiezingen
De Bondsdagverkiezingen volgen op 24 september. Het is geen kunst om te voorspellen dat de CDU weer de grootste partij zal worden. Ik ga er nog steeds vanuit dat de unie van CDU/CSU ergens tussen de 36% en de 40% van de stemmen zal halen, ook al zakken de christendemocraten op dit moment in de peilingen onder deze grens. Anders dan veel analisten, verwacht ik dat Merkel juist zekerheid uitstraalt in onzekere tijden. Uiteindelijk kiezen daarom heel veel mensen toch voor haar.
Met Schulz nadert de SPD in de peilingen voor het eerst in jaren weer de 30%. De vraag is of de sociaaldemocraten onder Schulz niet juist bij zijn eigen beoogde coalitiepartners stemmen weghaalt. Een rood-rood-groene coalitie met de SPD, de Groenen en de Linke is rekenkundig al onhaalbaar, afgezien van hun inhoudelijke verschillen.
Jamaica-coalitie serieuze mogelijkheid
De Groenen krijgen het intern nog heel moeilijk als zij tussen een coalitie met de CDU of rood-rood-groen (SPD-Linken-Groenen) moeten kiezen. Naarmate de CDU dichter bij de 40% komt en de Groenen minder gaan blunderen – zoals de laatste maanden – ga ik ervan uit dat een coalitie tussen Merkel en de Groenen een behoorlijk grote kans maakt. Het is niet ondenkbaar dat we voor het eerst een zogenaamde Jamaica-coalitie krijgen tussen CDU (zwart), Groenen (groen) en de liberale FDP (geel). Samen vormen zij de kleuren van de Jamaicaanse vlag.
Daarvoor is het echter wel noodzakelijk dat de liberalen weer de kiesdrempel van 5% halen. Op dit moment is dit nog kantje boord, maar ik hoop wel dat ze het halen. De FDP mist nog steeds een duidelijk profiel en heeft te weinig gezichten die in de landelijke politiek en in de media opvallen.
AfD speelt ondergeschikte rol
De AfD zal in mijn optiek geen rol van betekenis spelen. De peilingen van de diverse instituten lopen op dit moment uiteen. Daarin scoren ze tussen de 11% en 13%. Toch denk ik dat ze hooguit zo’n 10% zullen halen. Volgens mij zijn daar twee redenen voor. Of de kiezer snapt dat de AfD inhoudelijk slechts een zogenaamde ‘one issue partij’ is, of de interne strijd om de macht legt hun gebrek aan politieke visie en oplossingsgerichtheid bloot.
Ik kan niet inschatten of het gebruik van nepaccounts door de AfD significante verschuivingen zal veroorzaken. Zie ook het artikel wat de Frankfurter Allgemeine Zeitung daarover schreef.
De mate waarin de vluchtelingsstromen onder controle worden gehouden, zal een grote invloed hebben op de verkiezingsuitslag. Toch wil ik daarbij opmerken dat Schulz de vluchtelingenpolitiek van Merkel in Europa altijd heeft gesteund. En daardoor zal deze problematiek tussen CDU en SPD niet voor grote verschillen zorgen.
