De tomaat en de bizarre wereld van vers voedsel is het achtste boek van de Nederlandse non-fictieschrijfster Annemieke Hendriks. Het boek wordt donderdag 1 december gepresenteerd in een Nederlandse tomatenkas. Hendriks vertelt bijvoorbeeld of veel Duitsers terecht het beeld hebben dat Nederlandse tomaten Wasserbomben zijn.
Boompje wisselen
Waarom in vredesnaam een boek over tomaten?
Ik deed research voor het VPRO-programma De Slag om Brussel in Hongarije, een aflevering in deze serie ging op mijn initiatief over dit onderwerp. Ik had daar gezien dat Nederlandse paprika’s goedkoper waren dan de lokale producten. Ik vroeg me af, hoe zit deze wereld van vers voedsel in elkaar? Daar dook ik in en toen bleek dat de tomaat een veel betere hoofdpersoon was om dit verhaal te vertellen.
Waarom?
Paprika’s en komkommers zijn relatief gezien eenheidsworst. Tomaten heb je in talloze soorten en maten. En er heersen veel mythes rondom de tomaat die ik in het boek beschrijf. Denk aan genetische manipulatie, de nationaliteit van de tomaat, de tomaat als levenselixer. Aan de tomaat kan je heel veel wezenlijke zaken en onzin ophangen. Het is ook een zeer geliefde groente en een erg bruikbaar symbool om te schetsen wat er in de wereld van vers voedsel aan de hand is.
In je boek klinkt veel verbazing door over de wereld van vers voedsel.
Ja, bijvoorbeeld over dat Nederlandse veredelaars alles kunnen. Gele tomaten voor Hongarije, rozige voor landen waar dat geliefder is. Maar ook hoe onlogisch de tomatenwereld in elkaar zit. Je zou bij deze oorspronkelijk subtropische groente verwachten dat er een exportstroom is van Zuid- naar Noord-Europa. In plaats daarvan is er een totale crossover waarbij verse tomaten kriskras door Europa reizen. Een soort boompje verwisselen. Nog meer van noord naar zuid en oost, dan andersom. Nederland is wereldkampioen in de verse tomatenexport, in geld uitgedrukt. Die zotte wereld blijft in stand omdat er aan elke schakel geld wordt verdiend.
Een ingewikkelde keten dus, je beschrijft ook de wereld van landbouwsubsidies.
Ja, eerst was het zo: hoe meer je erover te weten komt, hoe minder je er van snapt. Maar langzaam viel de puzzel in elkaar. Ik merkte dat de subsidies juist een erg negatief effect op de tuinbouw hebben vanwege de overproductie die hierdoor ontstaat. Tuinders die uit de ketendwang kunnen stappen, doen het juist goed. Hoe dat precies zit, beschrijf ik uitgebreid in het boek.
Wasserbombe
De Nederlandse tomaat staat in Duitsland bekend als de Wasserbombe, terecht?
Ja en nee. Nederlandse telers kunnen alles maken wat de klant vraagt. En veel Duitsers kiezen liever voor goedkope tomaten. Die kunnen wateriger zijn. Maar ‘we’ kunnen ook duurdere en luxere varianten maken. De consument krijgt gewoon wat hij wil. En let wel, de Wasserbombe is an sich geen rotzooi.
Dus de Wasserbombe is als argeloze consument vooral aan het prijskaartje te herkennen?
Deels. Je kunt het ook zien als je een bak vol zeer uniforme tomaten tegenkomt. Vaak geldt; hoe raarder de vorm, hoe chiquer. Maar wat ook geldt, de tomaat kan nog zo chique zijn, wanneer hij in de winkel in het koelvak wordt gelegd, verpest je hem alsnog.
Leg eens uit?
Hier bij mij om de hoek zit een hele mooie groentewinkel. Daar trof ik dure tomaten in de koeling aan. Helemaal fout, had ik inmiddels geleerd. Wat blijkt, de tomaten werden gekoeld vervoerd. Dus in de winkel moesten ze wel in de koeling blijven, anders verpieterden ze meteen. Dus de hele keten is zo sterk als de zwakste schakel.
Nationale tomaat
Je maakt met groot plezier gehakt van diverse tomatenmythes, kan je een voorbeeld geven?
Bijvoorbeeld de voorliefde van mensen voor de lokale tomaat. Ik vroeg een Noord-Duitse teler die reclame maakte met het lokale imago om eens uit te leggen hoe Duits zijn tomaat eigenlijk was. De stekjes waren Nederlands, de kas van Nederlandse makelij, het logistieke systeem uit België, Nederlandse hommels en insecten, de steenwol was in dit geval Duits, maar had evengoed ergens anders vandaan kunnen komen. De teler moest even lachen en zei toen: Je hebt gelijk, alleen het ongedierte is echt Duits.
De tomaat heeft dus geen duidelijke nationaliteit?
Nee, dat is volkomen onzin. In Oostenrijk maken ze reclame voor Oostenrijkse tomaten met een beeld alsof ze uit oma’s tuin komen. Ook daar groeien ze gewoon in kassen, net als in Nederland.
Bij veel consumenten is er dus aversie tegen de kas?
Ja, dat verklaart ook deels de trend voor stadstuinbouw. Dus dan worden er onder meer tomaten gekweekt op een klein stukje grond in de stad. In naam biologisch, maar wel op een plek waar dankzij de auto’s allerlei schadelijke uitlaatgassen vrij spel hebben. En wat weet je over hoe schoon de grond is waar de stekjes in staan? Dan is de kastomaat al gauw gezonder.
Angsten
Je schrijft ook dat de tomaat veel angsten opwekt, met name in Duitsland.
Ja, er staat vaak op: deze tomaat is niet genetisch gemanipuleerd. Waarmee gesuggereerd wordt dat andere tomaten wel gemanipuleerd zijn. Vooral in Duitsland leven veel angsten rond dit thema. Daar denkt men al snel dat alle Nederlandse kastomaten genetisch gemanipuleerd zijn, terwijl er geen genetisch gemanipuleerde tomaten in de handel zijn.
Tijd om het thema Monsanto aan te roeren.
Dat bedrijf werkte al als een rode lap op veel Duitsers, en dat is alleen maar toegenomen nu het is overgenomen door het Duitse Bayer. Het lijkt me onwenselijk dat door deze fusie één bedrijf zowel bestrijdingsmiddelen als zaden verkoopt. Hoe minder spelers er over blijven, hoe meer uniformiteit in de voedselwereld dreigt. Dat is geen goede ontwikkeling. Tegelijk zijn de horrorscenario’s die actievoerders vaak schetsen ook weer overdreven.
Andere blik
Wat heb je met het schrijven van dit boek geleerd over Nederland?
Ik woon zelf sinds 2001 in Berlijn waardoor je al vanzelf met een andere blik naar je vaderland leert kijken. Maar door dit boek leerde ik ook door de ogen naar Nederland kijken van een Duitse wetenschapper of een Hongaarse teler. Dat is erg waardevol. Ik denk dat ik veel vragen niet had kunnen stellen wanneer ik in Nederland was gebleven, omdat je dan erg veel dingen als vanzelfsprekend beschouwt. Dat heeft mijn boek erg verrijkt.
Wat hoop je dat de lezer meeneemt uit het boek?
De meeste mensen hebben hooguit zicht op één of twee aspecten van de complexe wereld van het verse voedsel. Ik hoop dat je na het lezen van dit boek een completer plaatje ziet en dat je je minder in de luren laat leggen door allerlei marketingtrucs en mythes.
Je presenteert het boek in een tomatenkas, heeft de tomatenlobby je weten in te pakken?
Ha nee, helemaal niet. Ik heb juist geprobeerd heel erg de balans te zoeken. De presentatie vindt plaats bij Looye Kwekers. De broers Jos en Vincent Looije spelen een grote rol in het boek omdat ze met heel veel zelftwijfel over de brede aspecten van de branche kunnen vertellen. Ze hebben mij nooit hun mening opgedrongen, maar eerder diverse perspectieven naast elkaar gezet door hardop kritische vragen aan zichzelf te stellen. Bovendien bestaat het familiebedrijf nu 70 jaar. Dus het paste goed samen.
De tomaat en de bizarre wereld van vers voedsel ligt vanaf 29 november in de boekwinkel.
