Na de val van de Muur waren de verwachtingen van het nieuwe Duitsland torenhoog. “Met dat in het achterhoofd kun je zeggen dat de hereniging aardig is gelukt”, zegt de voorzitter van forum Oost-Duitsland in de SPD Jens Hartung. Toch zijn er nog altijd genoeg verschillen tussen oost en west die tot nu nog tot grote politieke conflicten leiden.
De lagere pensioenen in Oost-Duitsland zijn een politiek mijnenveld evenals de Länderfinanzausgleich, de solidariteitsbijdrage van west-Duitse deelstaten aan de Oost-Duitse economie. Beide thema’s spelen, 26 jaar na dato, waarschijnlijk weer een bepalende rol in de campagne voor de Bondsdagverkiezingen van 2017.
Eenwording is nog bezig
Het is daarom beter om te zeggen dat de eenwording nog niet is afgerond, vindt de in Oost-Duitsland geboren Hartung. “En het is maar de vraag of het ooit helemaal afgerond is.” Volgens hem gaan de Oost-Duitse deelstaten na de val van de Muur gebukt onder de snelle veranderingen. “Iedereen die er goed mee om kon gaan is vertrokken, degene die achterbleven raakten teleurgesteld.” AfD en Pegida slaan politieke munt uit de deze onvrede. Zij zien zichzelf als opvolgers van de Dresdener marsen in 1989 die net als nu gericht waren tegen de zittende politieke klasse.
Dit jaar vinden de landelijke feestelijkheden uitgerekend in Dresden plaats, de hoofdstad van de Pegida-beweging en politieke thuishaven van Frauke Petry als fractieleider van de Saksische AfD. Al sinds oktober 2014, precies 25 jaar na de Dresdener marsen, demonstreren wekelijks duizenden mensen tegen de politiek van bondskanselier Merkel. De hoofdstad van deelstaat Saksen, in de DDR-tijd nog ‘dal het onwetenden genoemd’ omdat West-Duitse radio en tv er geen ontvangst hadden, is net als in 1989 het symbool geworden van het verzet tegen het politieke establishment.
Onwetenden of pioniers?
“De mensen hier zijn wakkerder dan in het westen”, antwoordde Petry aan het Reformatorisch Dagblad op de vraag waarom het verzet tegen het asielbeleid van Merkel in het oosten van Duitsland zo heftig is. Terwijl er in Dresden nauwelijks allochtonen wonen en er relatief weinig asielzoekers worden opgevangen.
Waar intellectueel Duitsland zich schaamt voor het ‘volkse’ Saksen, zien de inwoners zichzelf juist als politieke pioniers. In hun ogen is Dresden, net als tijdens het protest in 1989 tegen de Oost-Duitse politiek, de hoofdstad van het ‘politiek verlichte’ Duitsland.
Dresdener slachtoffercomplex
Volgens politicoloog Herfried Münkler van de Humboldt Universiteit Berlijn kennen mensen in Dresden minder schaamte als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Sinds hun stad in 1945 volledig werd platgebombardeerd voelen Dresdenaren zich in de eerste plaats slachtoffer van de oorlog. Volgens de professor vinden zij dat ze daarom dingen kunnen zeggen die andere Duitsers alleen durven te denken.
Toch blijft het niet bij problemen benoemen alleen. De sfeer in Dresden in aanloop naar de feestelijkheden was grimmig. Vorige week nog ontplofte er een bom bij een moskee en een bij de congreszaal direct naast het deelstaatparlement in Dresden. Vrijdag werden er explosieven gevonden onder een brug en in de nacht van zondag op maandag werden er drie politieauto’s in brand gestoken. De politie gaat uit van daders uit een extreem-rechtse milieu.
Incidenten die in Saksen niet op zichzelf staan. De deelstaat kent veruit de meeste gewelddadigheden tegen asielzoekerscentra in heel Duitsland. Tijdens de feestelijkheden op de ‘Dag van de Duitse eenheid’ verandert Dresden in een ware vesting. Ruim 2600 agenten moeten met betonblokken en extra bevoegdheden zoals preventief fouilleren, de veiligheid garanderen.
Gebrek aan democratische cultuur onderschat
Terugkijkend op de afgelopen 26 jaar vindt Hartung dat Duitsland er onvoldoende in geslaagd de Ossis in het democratische bestel te integreren. “We dachten dat het automatisch zou gaan maar hebben het gebrek aan democratische cultuur onderschat. Veel Oost-Duitsers hadden geen idee hoe ze zich moesten gedragen in een democratische omgeving.” Nog altijd is de politieke participatie in oost-Duitsland aanzienlijk lager dan in het westen.
Duitsland moest 26 jaar geleden op zoek naar een nieuwe identiteit. Volgens Hartung veranderde de val van de Muur heel Europa, met Duitsland als middelpunt. “Door de beëindiging van het oost-west conflict is er in Duitsland een nieuwe, Europese, identiteit ontstaan.” En het is precies tegen deze Europese identiteit waartegen Pegida en AfD tekeer gaan. Zij willen de Duitse Leitkultur in ere herstellen.
Lessen voor nu
Met de komst van – volgens de meest recente cijfers 890.000 vluchtelingen in 2015 – is ook de discussie over de Duitse identiteit weer actueel. Tegenover het weltoffene, Europese en humane wereldbeeld van Angela Merkel staat een groeiende beweging die de Duitse Leitkultur bedreigd ziet. Partij-ideoloog van de AfD Beatrix von Storch legt het in het Reformatorisch Dagblad als volgt uit: “Het bewustzijn is er niet meer. In Duitsland moet je positief zijn over de multiculturele samenleving. We moeten ons vermengen, maar daarmee wordt bedoeld dat we onze identiteit los moeten laten.”
Hartung ziet overeenkomsten met de periode na 1990. “Ook toen spraken we veel over elkaar in plaats van met elkaar.” Niet-westerse vluchtelingen moeten volgens hem sneller wegwijs worden gemaakt in een liberale democratie dan destijds met Oost-Duitsers gebeurde.
‘Dag van het Duitse verzet’ voorkomen
De eenheid in Duitsland is ruim een kwart eeuw na de val van de Muur in het geding. Het protest tegen de het establishment wordt met name in het oosten van Duitsland telkens militanter en gewelddadiger. Dat lokt agressieve reacties uit van extreem-linkse groeperingen.
De politiek is nu aan zet om een brug te slaan tussen mensen die zich al jaren genegeerd voelen en nu de politieke randen opzoeken. Zij moeten een nieuwe invulling geven aan de identiteit van ‘das Volk’ is en investeren in de zwakke Oost-Duitse economie. Alleen zo kan worden voorkomen dat ‘Dag van de Duitse Eenheid’ niet de ‘Dag van het Duitse verzet’ wordt.
9:48 Bundeskanzlerin Angela #Merkel erreicht die Frauenkirche. #TdDE16 #dd0310 pic.twitter.com/bwXrpjcX2A
— Straßengezwitscher (@streetcoverage) October 3, 2016
Rufe in #Dresden zum #TdDE16: #Merkel nach Sibirien – Putin nach #Berlin! Wir sind live dabei! pic.twitter.com/q8N7uJzv12
— patriotenpost.de (@HeimattreueNdd) October 3, 2016
