Kort geleden is een boek van de echtgenoten Herfried en Marina Münkler in Duitsland verschenen genaamd ‘Die neuen Deutschen‘. Het boek staat al weken hoog op de bestsellerslijst en is een verademing in de opgehitste emotionele discussie rond de vluchtelingencrisis in Duitsland.
Het boek is een ‘must’ voor iedereen die zich voor de verschillende aspecten van de crisis en de impact daarvan in Duitsland interesseert. Het boek biedt een goed overzicht van de verschillende aspecten en gaat ook onaangename vraagstellingen niet uit de weg.
Herfried en Marina Münkler
Het echtpaar Münkler was tot nog toe vooral bekend vanwege hun individuele werkzaamheden in twee verschillende wetenschappelijke gebieden. Marina Münkler is hoogleraar literatuurwetenschappen aan de TU in Dresden en heeft onderzoek naar het ‘vreemd zijn’ verricht. Haar echtgenoot Herfried Münkler is hoogleraar politieke wetenschappen aan de Humboldt Universiteit te Berlijn en staat eigenlijk bekend voor zijn wetenschappelijke bemoeienissen met betrekking tot het fenomeen oorlog.
Ik heb eerder de gelegenheid en het genoegen gehad om met hem tijdens een discussie samen op een podium te zitten bij een symposium van de Heinrich-Böll-Stiftung in Berlijn. Ik had nooit verwacht dat hij samen met zijn echtgenote over dit onderwerp een dermate boeiend boek zou schijven.
Vergrijzing bedreigt Duitsland
Het boek draait om de vluchtelingencrisis en werpt de vraag op hoe je met dit immense probleem moet omgaan en welke problemen rond integratie moeten worden opgelost. Belangrijk hierbij is dat Duitsland al jaren krimpt en het laagste geboortecijfer van de hele EU heeft, terwijl tegelijkertijd de burgers gemiddeld steeds ouder worden. Op dit moment staan tegenover elke 100 personen uit de beroepsbevolking maar liefst 35 pensioengerechtigden. In 2040 is volgens onderzoek deze verhouding opgelopen tot 100 tegenover 56.
Niet alleen de groep pensioengerechtigden zal groeien, maar ook de beroepsbevolking zal met 15% krimpen. Het hierdoor ontstane tekort valt niet weg te werken met het verhogen van de pensioenleeftijd. Onderzoekers gaan er daarom al jaren van uit, dat Duitsland zeker 700.000 migranten per jaar nodig heeft om de welvaart en het gebrek aan bijna 4 miljoen vakmensen in 2040 op te kunnen vangen. Deze cijfers veronderstellen overigens dat een gedeelte van de migranten ook weer het land zullen verlaten.
Meer investeren in vluchtelingen
Duitsland heeft dus migranten nodig. En vanuit dit vertrekpunt laten de auteurs zien wat nodig is om dergelijke immigratiestromen goed te kunnen laten integreren. Zij maken onderscheid tussen de verschillende groepen vluchtelingen en pleiten voor een toekomstgerichte integratie.
De Münklers vinden dat je veel meer in hen moet investeren en dat het niet mag blijven bij het administreren van deze groep waarna ze in de sociale voorzieningen terecht komen. Zij beargumenteren waarom zware investeringen in migranten de kans verhoogt dat men beter integreert en beschikbaar komt voor de Duitse arbeidsmarkt.
Merkel kon niet anders
De professoren gaan moeilijke vraagstukken niet uit de weg. Hoe om te gaan met de zogenaamde ‘Parallelgesellschaften’ – parallelle samenlevingen – of, staat de islam integratie in de weg? Alles wordt gedetailleerd besproken en feitelijk uiteengezet. Zij laten zien dat het slagen van integratie van meer factoren afhankelijk is dan alleen maar de religieuze levensovertuiging.
Het boek gaat terug naar september 2015 en analyseert het ‘wir schaffen das‘ van Angela Merkel. Het echtpaar Münkler gaat mijns inziens er terecht van uit dat Merkel geen andere mogelijkheid had dan de grenzen open te laten. Zo wilde ze ook een duidelijk signaal afgeven tegenover de rechts-extremistische aanslagen op woongelegenheden van vluchtelingen, vooral in Oost-Duitsland.
Merkel legde niets uit
Duitsland stond een jaar geleden bij de internationale media in een erg kwaad daglicht. Daarnaast wijzen zij erop dat de vluchtelingenstroom ook in de fragiele landen op de Balkan tot grote problemen had kunnen leiden. Wat wel na het ‘wir schaffen das‘ had moeten gebeuren, is de uitleg.
Merkel had moeten uitleggen hoe zij haar veel geciteerde zin bedoelde. Dat een vluchtelingenstroom een buitengewone situatie betekende en niet de norm zou worden. Zij had moeten uitleggen hoe zij deze problematiek had willen aanpakken. Dit heeft zij nagelaten en blijft nog steeds in gebreke. Daarom komt Der Spiegel tot de conclusie dat dit boek doet wat eigenlijk de taak van de Duitse regering had moeten zijn.
Nieuwe Duitsers
Mensen kunnen er niet vanuit gaan dat het leven blijft zoals het is, schrijven ze. Dat komt volgens hen alleen al voort uit de noodzaak van migranten voor het in stand houden van de welvaart. Tegelijk vinden ze dat er wel iets moet gebeuren om politiek draagvlak te creëren.
Zij komen tot de volgende conclusies. Vreemdelingen worden geen Duitsers, puur omdat zij een Duits paspoort hebben gekregen. Daarvoor is meer nodig. De nieuwkomers en de autochtonen moeten meer met elkaar verbonden worden. Nieuwkomers moet worden duidelijk gemaakt dat ze in normale omstandigheden voor zichzelf en hun gezin moeten zorgen. Slechts bij wijze van uitzondering – in noodgevallen – kunnen ze aanspraak maken op sociale uitkeringen.
Voor een succesvolle integratie is het cruciaal dat de nieuwkomers worden geaccepteerd door de mensen die al in Duitsland wonen, schrijft het echtpaar. Verder weerleggen de auteurs de rechts-populistische stelling dat moslims niet kunnen integreren. Ze gebruiken hiervoor onder andere voorbeelden van migranten uit het Midden-Oosten. Mensen die beweren moslims niet in staat zijn om te integreren, zeggen dit volgens hen onder meer omdat ze concurrentie vrezen.
Vijf kenmerken
Volgens de Münklers moeten nieuwkomers aan vijf kenmerken voldoen om ‘Duits’ te worden:
- Bereidheid om voor jezelf te zorgen
- In noodgevallen kan je een beroep doen op de gemeenschap
- De overtuiging dat religie een privézaak is die in het maatschappelijke leven een ondergeschikte rol speelt. Levensovertuiging mag geen doorslaggevende rol spelen bij het verwerken van bureaucratische verzoeken en sollicitaties
- Keuzevrijheid voor een manier van leven en keuze voor een levenspartner. Dit is een individuele zaak en wordt niet bepaald door de familie
- Het belangrijkste is het onderschrijven van de Duitse grondwet. Een grondwet die werd ingericht om de door Duitsers begane misdrijven nooit meer te laten gebeuren en die bedoeld is de samenleving op een rechtelijk fundament te plaatsen waarin juist geen etnisch beredeneerde gemeenschap bestaat. ‘Die Würde des Menschen‘ dient te worden beschermt door de overheid.
Als je voornoemde kenmerken gebruikt, zijn er ook veel Duitsers die zich moeten aanpassen, schrijven de auteurs. Deze criteria bieden de mogelijkheid om met autochtonen in discussie te gaan over wat ‘Duits zijn’ betekent. Bijvoorbeeld wanneer mensen geen enkele moeite doen om uit de bijstand te raken.
Stof tot nadenken
Het boek kent vele facetten die zich niet zo even laten samenvatten, maar geeft voldoende stof om over na te denken. Ik raad het iedereen aan die de verschillende dimensies van de migrantenstromen en integratie vanuit een nieuw en breder perspectief wil bezien.
Het boek biedt ook een goed inzicht in het huidige debat in Duitsland. De komende discussie over een Duitse inburgeringwet zal door dit boek wezenlijk beïnvloed worden.
