Op de EU-top wil het verdeelde Europa laten zien dat het in staat is om überhaupt nog te handelen. Het tonen van daadkracht lukte slechts ten delen. Bratislava maakt duidelijk dat er na het Britse referendum er steeds hardnekkigere kampen ontstaan binnen de Europese familie. De Zuid-Europese en Visegrad-landen, Hongarije, Tsjechië, Polen en Slowakije, zien hun kans schoon de door Duitsland ingezette begrotingskoers en plan ter verdeling van vluchtelingen te blokkeren. De Duitse hegemonie in Europa staat onder druk.
Koerswijziging Frankrijk
Het is de eerste keer in de geschiedenis van de Europese Unie dat alle regeringsleiders van de Zuid-Europese landen een eigen top organiseerden. Op 9 september waren de Franse president François Hollande, de Italiaanse premier Matteo Renzi, de Portugese president António Costa en de regeringsleiders uit Cyprus en Malta op bezoek in Athene. De Zuid-Europese landen willen werk maken van de aanpak van jeugdwerkloosheid en het versoepelen van de strenge Brusselse begrotingsregels.
Hoogst opvallend is dat Hollande aan de top deelneemt. Frankrijk wil normaal gesproken niet als Zuid-Europees land worden waargenomen. Dat Hollande nu aan de Zuid-Europa top deelnam, duidt erop dat Parijs mogelijkheden ziet om Europa te hervormen. De Zuid-Europese landen verzetten zich al langer tegen de strenge Noord-Europese begrotingspolitiek en zien met het vertrek van Groot-Brittanië hun kans schoon om een socialer Europa te bewerkstelligen. Tot op heden ontbrak daarvoor de cruciale steun van Frankrijk.
Duitse begrotingspolitiek op de helling
Het is het oude privilege van grootmacht Frankrijk in de Europese Unie: het op Duitse leest geschroeide stabiliteitspact publiekelijk steunen en vervolgens onbestraft de begrotingsregels aan je laars lappen. Door Hollandes aanwezigheid op de Zuid-Europa-top breken de Fransen nu met deze traditie en geven ze het signaal af dat er alternatieven zijn voor de Frans-Duitse as. Frankrijk verloor de afgelopen decennia aan politiek en economisch gewicht in Europa. In het Europa zonder Britten, blijkt de rol van Parijs weer belangrijker te worden.
Hoewel de Griekse minister-president Alexis Tsipras er alles aan doet om het beeld te vermijden dat de top tegen Noord-Europa is gericht, worden Duitse politici onrustig. “Europa heeft nu juist eenheid nodig en geen nieuwe splitsingen. Telkens nieuwe eisen uit Athene helpt niemand verder”, zei de leider van de Europese Volkspartij (EVP) Manfred Weber (CSU) tegen persdienst dpa. Duitsland weet dat het met het vertrek van Groot-Brittanië een belangrijke partner heeft verloren in de strijd voor meer begrotingsdiscipline
Druk op Merkel in de migratiepolitiek groot
In het oosten van Europa verzetten de Visegrad-landen zich, onder leiding van de Hongaarse president Viktor Orbán, nog altijd fel tegen Merkels vluchtelingenbeleid “De top is niet geslaagd omdat het niet gelukt is de Brusselse migratiepolitiek te veranderen”, zei Orbán vrijdag. Daarmee verstoort de Hongaarse president de positieve toon van andere aanwezige leiders op de Bratislava-top.
De EU wil ondanks alle verdeeldheid laten zien dat het kan leveren. De vluchtelingencrisis werd de afgelopen maanden het toonbeeld van het incompetente Europa. Ondanks het teruglopende aantal vluchtelingen lijkt het er niet op dat de Visegrad-landen hun verzet tegen Duitsland en de Europese Commissie staken. Voor Angela Merkel ligt hier de grootste opgave voor de komende maanden. Het Europese migratiebeleid moet grondig worden hervormd. De noodverbanden, zoals de verdeelsleutel voor migranten, die de Duitse bondskanselier het afgelopen jaar aanlegde, heeft Europa juist doen splijten.
Status quo onhoudbaar
Europa maakt een haperende doorstart na het Britse referendum. Merkel moet nu opletten dat ze niet wordt ingehaald door coalities van landen die zich tegen steeds explicieter tegen de Duitse hegemonie verzetten. De eerste tekenen daarvan waren in Bratislava te zien. De ‘flexibele solidariteit’, zoals de Visegrad-landen (Hongarije, Tsjechië, Polen, Slowakije) zich dat in Bratislava voorstellen is een pleidooi voor het Europa van verschillende snelheden. Het Europa dat Merkel hoopt te vermijden.
Frankrijks rol gaat de komende maanden cruciaal worden. Als het president Hollande lukt om met de zuidelijke EU-landen een gemeenschappelijke sociale koers voor Europa vast te leggen, moet Duitsland daar wel in meegaan. Nu Merkel ook in de Duitse deelstaatverkiezingen van de afgelopen weken rap aan binnenlandse steun verliest, lijkt het er steeds minder op dat de door haar zo gekoesterde status quo in Europa houdbaar blijft.
