Op 4 september krijgt Duitsland de eerste officiële politieke graadmeter na de aanslagen van juli. Het is bovendien de generale repetitie voor de verkiezingen in de stadsdeelstaat Berlijn van 18 september.
De coalitiepartijen SPD en CDU worstelen met politieke nieuwkomer AfD. De rechtspopulisten staan in Mecklenburg-Voor-Pommeren inmiddels op 19% procent. Een jaar voor de bondsdagverkiezingen wil de, door interne conflicten geplaagde, AfD laten zien dat ze klaar is voor het grote werk.
Armoede en hoge werkloosheid
Sinds de val van de muur is werkloosheid traditioneel een probleem in Mecklenburg-Voor-Pommeren. De voormalige DDR-deelstaat verloor sinds de hereniging 300.000 inwoners (nu 1,6 miljoen inwoners) en neemt volgens het bureau voor de statistiek in de deelstaat met nog eens 100.000 inwoners af in de komende tien jaar. En hoewel het aantal mensen zonder baan de laatste jaren sterk afneemt, ligt het werkeloosheidspercentage nog altijd op 9 procent. Daarmee heeft Mecklenburg-Voor-Pommeren na Bremen, Berlijn en Saksen-Anhalt de hoogste van Duitsland.
Ondanks economische groei in de afgelopen jaren is Mecklenburg-Voor-Pommeren een van de armere deelstaten van Duitsland. Het percentage dat onder de armoedegrens leeft en moet rondkomen van minder dan 60% van het landelijk gemiddelde, lag in 2014 op 21,3%. Alleen in Bremen lag dat percentage met 24,1% hoger.
De deelstaatverkiezingen van maart in Saksen-Anhalt lieten zien dat de AfD, zeker in Oost-Duitsland, scoort onder arme en laag-opgeleide en werkloze kiezers. Daar werden de populisten als tweede partij met 24,2% van de stemmen in het deelstaatparlement verkozen, het record van de in 2013 opgerichte partij.
In Saksen-Anhalt werd de AfD buiten de regering gehouden en koos men voor een in Duitsland ongebruikelijke driepartijencoalitie van CDU, SPD en de Groenen. Ook in Mecklenburg-Voor-Pommeren leggen de centrumpartijen nu een cordon sanitaire om de AfD.
Grote coalitie weggestemd
De grote coalitie van SPD en CDU regeert de deelstaat Mecklenburg-Voor-Pommeren sinds 2011 maar ziet zijn meerderheid nu verdampen. Vooral de sociaaldemocraten, in 2011 nog de grootste partij (32%), verliezen volgens de laatste peilingen ruim 10%. Waar de SPD in de campagne wil praten over de sociaal-economische successen van de deelstaatregering, domineert nieuwkomer AfD het debat over vluchtelingen. Een thema waarmee de sociaaldemocraten zich, ook op landelijk niveau, niet onderscheiden ten opzichte van Merkels Willkommenskultur.
Met de CDU op 23%, de SPD op 22% en de AfD inmiddels op 19% zijn er drie partijen in de race om de grootste te worden. Verschillende media verwachten dat de AfD er baat bij heeft dat de verkiezingen in de schoolvakanties plaatsvinden. De rechtspopulisten mobiliseren teleurgestelde kiezers in de saaie vakantieperiode makkelijker met provocerende uitspraken over vluchtelingen, dan de zittende coalitie met het uitgevoerde regeerakkoord, vreest de Berliner Zeitung.
Nu de CDU en SPD de rechtspopulisten uitsluiten van regeringsdeelname lijkt coalitie van twee partijen hoe dan ook uitgesloten. Net als in Saksen-Anhalt moet er waarschijnlijk een ‘noodregering’ van drie partijen worden gevormd om de rechtspopulisten buiten de deur te houden.
Moeizame omgang met de AfD
Hoewel SPD-leider en minister-president van Mecklenburg-Voor-Pommeren Erwin Sellering niet met de AfD wil regeren, toont hij zich opvallend begripvol voor de zorgen van AfD-kiezers. “De bondskanselier heeft afgelopen herfst de indruk gewekt dat we onbegrensd vluchtelingen opnemen en tegelijkertijd gedaan alsof iedereen die zich daar zorgen over maakt extreemrechts of een domkop is”, zei hij tegen Spiegel Online. Samenwerken met de AfD ziet Sellering niet zitten omdat volgens hem de partij leeft van ‘tweespalt en haat‘.
De CDU-kandidaat Lorenz Caffier valt zijn bondskanselier niet zo hard af. Hij waarschuwt er in de Tagesspiegel wel voor dat er met de vluchtelingen ‘niet alleen maar heiligen‘ naar Duitsland komen. Uitgeprocedeerde asielzoekers moeten daarom sneller het land uit. Bovendien zijn er volgens de CDU’er ‘regelmatige veiligheidscontroles’ nodig in asielzoekerscentra om potentiële terroristen er vroegtijdig uit te pikken. De AfD sluit hij als coalitiepartner uit. Caffier vindt namelijk dat de AfD duidelijker afstand moet nemen van extreem-rechts.
Landelijke verkiezingen in het klein
De verkiezing in Mecklenburg-Voor-Pommeren van 4 september is in feite het startschot van Wahljahr 2017. Voor de bondsdagverkiezingen in de tweede helft van september 2017, gaan eerst de deelstaten Saarland (26 maart), Sleeswijk-Holstein (7 mei) en Noordrijn-Westfalen (14 mei) naar de stembus. Voor elke partij is het zaak dus om nu goed uit de startblokken te komen.
Net als op landelijk niveau moeten de coalitiepartijen CDU en SPD in de verdediging. In beide partijen is de achterban sterk verdeeld over de aanpak van de vluchtelingencrisis. Onder druk van een snel groeiende AfD pakken CDU en vooral de SPD het vluchtelingenthema noodgedwongen op en uiten ze kritiek op Merkels koers. Het is echter de vraag of dit de regeringspartijen stemmen oplevert. Kiezers voor wie op 4 september de angst voor vluchtelingen het belangrijkste is, zullen eerder geneigd zijn op het origineel, en dus AfD, te stemmen.
Een jaar voor de bondsdagverkiezingen lijken de verkiezingen in Mecklenburg-Voor-Pommeren de landelijke verkiezingen in het klein. Ook in Berlijn moeten de regeringspartijen CDU en SPD een antwoord vinden op de ‘stoorzender’ AfD. In ieder geval lukt het de regeringspartijen in Mecklenburg-Voor-Pommeren vooralsnog niet om hun eigen successen en thema’s te agenderen. En dat kan weleens een voorbode zijn voor Wahljahr 2017.
