Na de week waarin Duitsland werd opgeschrikt door verschillende aanslagen, groeit de AfD dagelijks met 50 leden. Inmiddels hebben zich na de aanslagen in Würzburg ruim 1000 nieuwe leden zich gemeld. In de laatste peilingen lijkt de angst voor terreur kiezers naar de partij te drijven. Van de grofweg 62 miljoen stemgerechtigden, zeggen zo’n 7,5 miljoen (12%) Duitsers op de AfD te stemmen als er vandaag Bondsdagverkiezingen zouden zijn. In de voormalige Oost-Duitse deelstaten ligt dit percentage inmiddels op 20%.
Recent onderzoek en de deelstaatverkiezingen in maart van dit jaar laten zien dat de AfD-aanhang bestaat uit jonge, laagopgeleide mannen, waarvan een bovengemiddeld deel werkloos is. Eerder stemden zij CDU of helemaal niet. In toenemende mate vindt extreemrechts in de AfD een thuis, zeker in het voormalige Oost-Duitsland.
Jonge- en middengeneraties
De AfD doet het met name goed onder de jonge- en middengeneraties. Tijdens de deelstaatverkiezingen van 13 maart in het West-Duitse Baden-Württemberg stemde 19% van 25 tot 34-jarigen op de rechts-populisten. En dat terwijl het werkloosheidspercentage in de deelstaat slechts 3,7% bedraagt. Wat verder opvalt is dat de generatie die de Tweede Wereldoorlog meemaakte zich een stuk minder tot de partij aangetrokken voelt. De statistieken uit Baden-Württemberg staan synoniem voor de ontwikkeling van de AfD op landelijk niveau.
De AfD is bovendien een mannenpartij. Emnid-onderzoek in januari liet zien dat 17% van de mannen en slechts 2% van de vrouwen de partij hun steunen. De PVV van Geert Wilders begon eveneens als een partij voor ‘blanke boze mannen’, maar is steeds meer een afspiegeling van de samenleving geworden. Een steeds groot deel van het PVV-electoraat is tegenwoordig vrouw. Het is te verwachten dat bij het salonfähiger worden van de AfD ook steeds meer vrouwen de overstap zullen wagen.
Ossie-imago
Voor de AfD was het een risico te worden waargenomen als een club die alleen in Oost-Duitsland succesvol is. Dat is al jaren het probleem van die Linke (socialistische partij) die nog altijd als overblijfsel van de DDR-staatspartij SED wordt gezien en in het westen wordt geassocieerd met de linkse terreurgroep die Rote Arme Fraktion. Nu de AfD in de deelstaatverkiezingen van maart ook in de West-Duitse deelstaten Baden-Württemberg en Rijnland-Palts is doorgebroken, lijkt het ‘Ossie-imago’ geen rol meer te spelen.
Ook aan de Saksische Pegida-beweging kleeft het imago van een Oost-Duitse randbeweging. Zij vinden daarom weinig navolging in de rest van Duitsland. Dat de Oost-Duitsers eerder geneigd zijn om op een rechts-populistische partij te stemmen heeft te maken met de slechtere economische uitgangspositie en met een andere verwerking van de Duitse geschiedenis.
Herfried Münkler, politicoloog en professor van de Humboldt universiteit, zei eerder tegen Duitslandnieuws dat veel mensen uit Dresden zichzelf nog altijd zien als slachtoffer van de oorlog. Münkler gelooft dat Pegida-aanhangers daarom denken dat zij de mening vertegenwoordigen van andere Duitsers, die wel hetzelfde denken maar het niet durven zeggen.
Toch is de AfD, met gemiddeld 20% in de peilingen, nog altijd wel verhoudingsgewijs populairder in het oosten dan in het westen van Duitsland. Tijdens de deelstaatverkiezingen van maart in Saksen-Anhalt behaalden ze 23% van de stemmen. Het Oost-Duitse Mecklenburg-Voor-Pommeren, een arme en dunbevolkte deelstaat ten noorden van Berlijn, gaat op 4 september naar de stembus, gevolgd door Berlijn op 18 september. In Mecklenburg-Voor-Pommeren staat de AfD inmiddels op 19% van de stemmen, in Berlijn op 13% aldus peilbureau Infratest dimap.
Teleurgestelde CDU-kiezers en niet-stemmers
De meeste AfD-stemmers in de deelstaatverkiezingen 13 maart komen uit het niet-stemmers kamp. Electoraal het meest getroffen is Merkels CDU. De christendemocraten verloren tot wel 12% aan de AfD in Saksen-Anhalt, een trend die ook landelijk te zien is. Maar niet alleen de CDU heeft er last van. Alle partijen verloren aan de AfD tijdens de deelstaatverkiezingen van maart.
Zeker ook de sociaaldemocratische SPD en de socialistische Linke hebben last van de groei van de AfD. De rechtspopulisten zijn met name populair onder teleurgestelde traditionele SPD-kiezers die niet meer naar de stembus gaan. Bijna 30% van de arbeiders en werklozen in Saksen-Anhalt stemden op 13 maart AfD.
De laatste tijd heeft de links-populistische Linke in toenemende mate last van Petry’s partij. Met name in Oost-Duitsland, het traditionele achterland van die Linke, fungeert de AfD steeds meer als protestpartij. In het Oost-Duitse Brandenburg, Mecklenburg-Voor-Pommeren en Saksen-Anhalt wordt de AfD inmiddels groter gepeild dan de Linke.
Een thuis voor extreemrechts
Onlangs publiceerde de universiteit van Leipzig een uitvoerige studie die enthemmte Mitte (het ontheemde midden) waaruit blijkt dat extreemrechts zich steeds beter thuis voelt in de AfD. De studie laat zien dat de de voorkeuren van AfD-kiezers sinds de oprichting in 2013 enorm veranderd zijn. Inmiddels stemt 35% van alle rechts-extremen in Duitsland op de AfD en groeit dit aantal nog altijd.
Volgens de onderzoekers zorgt de AfD ervoor dat mensen steeds vaker durven te zeggen dat ze ‘rechts’ zijn, een term die in Duitsland nog altijd beladen is. Een steeds groter deel van de Duitsers, inmiddels 41%, voelt zich ‘een vreemde in eigen land door de komst van moslims’. Ook zouden maar liefst 20% van de mensen die zichzelf als ‘rechts’ inschalen bereid zijn om geweld te gebruiken tegen vreemdelingen.
AfD potentieel nog lang niet uitgeput
Een blik in de onderzoeken laat dus zien dat de AfD nog veel lucht naar boven heeft. De posities die de partij inneemt, raken steeds breder geaccepteerd onder centrum-rechtse kiezers maar trekt ook extreem-rechts aan. De enthemmte Mitte studie toont dat de Duitse CDU en SPD kiezers op drift begint te raken en gevoelig is voor de protest-imago van de AfD.
Maar als de partij wil doorgroeien hebben ze ook de oudere en vrouwelijke, in ieder geval meer gematigde, centrum-rechtse kiezers nodig. De partijleiding zal zich meer dan nu moeten afzetten tegen de extreme krachten in de partij. De incidenten met de vice-voorzitter van de partij Jörg Meuthen in Baden-Württemberg en opzienbarende uitspraken van bijvoorbeeld partijbestuurslid Alexander Gauland helpen de partij hier niet bij.
Voor partijleider Frauke Petry zijn het, wrang genoeg, gouden tijden. Toch kent een snel groeiende partij dus ook zijn kinderziektes. Behalve een etterende strijd om het partijleiderschap en Petry’s koers, neemt met de komst van zoveel nieuwe, en dus vaak extreme, partijleden de kans op schandalen enorm toe. De komen deelstaatverkiezingen zijn een grote test om te zien of de groei van haar partij blijft doorzetten. Bij tegenvallende resultaten zou het wel eens aardig onrustig kunnen worden.
