“Bitte geht nicht”, kopte Der Spiegel van afgelopen week. In een speciale Duits-Engelse Brexit-uitgave smeekt het meest gelezen Duitse weekblad Groot-Brittanië om in de EU te blijven. En daarbij wordt alles uit de kast getrokken om hen te vleien: “onbegrijpelijk dat de Britten niet zien hoezeer Europa hen bewondert en hoe verbonden wij ons met hen voelen.” Ze zouden weldenkend, moedig, kosmopolitisch en strategisch zijn. De Britten gaan volgens het blad voorop in de strijd voor vrijheid en mensenrechten en zijn mogen zich Europa’s avantgarde noemen.
Blokkerende Britten
Vleierijen die sinds de toetreding van Groot-Brittanië in de EU in 1973 zelden vanuit Duitsland te horen waren. De Duitsers hadden juist grote moeite met de opstandige en eigenzinnige Britse houding in Europa. Op cruciale punten blokkeerden zij de door Duitsland gewenste Europese integratie. Geen ander land heeft zoveel uitzonderingsclausules op Europees beleidsterreinen bedongen, denk aan het Schengen-verdrag. Geen lidstaat stemde zo vaak tegen de voorstellen van de Raad van Ministers en de Europese Raad. Geen land heeft een zo’n ruimhartige korting op de Europese afdrachten weten af te dwingen. Het Duitse verdriet over de schadelijke gevolgen van een mogelijke Brexit voor Europa moet dus niet al te serieus worden genomen.
Schadelijke effecten Brexit
Uiteraard is een Brexit mogelijk ook schadelijk voor Duitsland. Afgelopen jaar exporteerde Duitse bedrijven voor 90 miljard euro naar het Britse eiland, Duitslands derde handelspartner. Economisch is er veel dus te verliezen. Een Brexit kan Europa destabiliseren, het schept een precedent voor eurosceptici die met Duitsland willen onderhandelen over eigen uitzonderingsregelingen. Bovendien verliezen ze met Groot-Brittanië een Europese partner in de strijd voor meer begrotingsdiscipline.
Toch zit de echte pijn voor Duitsland op een hele andere plek. Een vertrek van Groot-Brittanië uit de EU legt de Duitse hegemonie in Europa volledig bloot. Ze worden meer dan ooit gedwongen om leiding te geven aan Europa, verstoppen kan niet meer. Groot-Brittanië kan zich wellicht economisch niet met Duitsland meten maar politiek en diplomatiek zeker wel. Niet de Fransen maar de Britten waren in Europa de laatste jaren het tegenwicht voor de Duitse overmacht. In een Europese Unie zonder Groot-Brittanië kan de Duitse overmacht zo groot worden dat lidstaten zich genoodzaakt voelen om tegencoalities te vormen. Dit kan het kernland van Europa flinke politieke en reputatieschade toebrengen.
Mogelijkheden
Maar er zijn genoeg redenen waarom Duitsland stiekem niet erg rouwig is om een Brits vertrek. In tegendeel zelfs. Het is een kans om Europa beter te laten functioneren op die terreinen waar de Britten tot op heden hun veto over uitspraken, een gemeenschappelijk buitenlands-, veiligheids- en militair beleid. Het wordt eindelijk mogelijk om de financiële wereld aan strengere Europese regels te onderwerpen.
De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie, zeg maar de Europese minister van Buitenlandse Zaken, heeft door Britse tegenwerking niet de bevoegdheden gekregen in het verdrag van Lissabon. Daardoor oogt Europa op het international speelveld nog altijd verdeeld. Voor de Duitsers is de EU juist het vehikel van waaruit de internationale politiek wordt bedreven. In de onderhandelingen met Tsipras in de Griekse schuldencrisis, met Poetin over de Oekraïne en met Erdogan in de vluchtelingendeal werd duidelijk hoezeer Duitsland de eigen belangen via, en in naam van, de Europese Unie behartigt.
Weg vrij voor Duitsland
Een Brexit opent dus de deur naar een op Duitse leest geschoeide actievere internationale rol van de Hoge Vertegenwoordiger. Bovendien kan er werk worden gemaakt van een gemeenschappelijk Europees militair hoofdkwartier, een eerste stap naar een Europees leger. Die ambities werden in 2004 nog door de Britten in de kiem gesmoord.
De Duitse discussie over de Brexit is bovenal een zelfonderzoek. Het voelt voor de Duitsers alsof hun leiderschap heeft gefaald als de Britten uittreden. Maar het is juist het succes van de manier waarop Duitsland zich met Europa heeft vervlochten. Achter de deuren van de ministeries van Merkel en Steinmeier (Buitenlandse Zaken) zal een stiekeme zucht van verlichting klinken. Eindelijk bevrijd van de Britse gijzeling en blokkades. Duitsland kan na een Brexit in Europa helemaal zijn gang gaan.
