De Duitse bondspresident Joachim Gauck maakte maandag bekend dat hij niet voor een tweede termijn beschikbaar is. Hij verwacht dat het ambt een te grote belasting voor hem zou zijn gezien zijn leeftijd van 76 jaar. Dit is best begrijpelijk aangezien de bondspresident met vooral representatieve taken permanent op reis is om de Bondsrepubliek Duitsland te vertegenwoordigen.
Gauck is ook een heel goed voorbeeld dat leeftijd geen enkele belemmering hoeft te vormen om goed te kunnen presteren. Vaak wordt ten onrechte gesuggereerd dat oudere werknemers in het beroepsleven niet meer meetellen. Ik pleit er juist al jaren voor om deze groep niet af te schijven en juist hun kennis en ervaring te waarderen. Niet voor niets werd Gauck na zijn bekendmaking deze week alom geprezen. Hij was de eerste partijloze bondspresident van Duitsland.
De Duitse bondspresident wordt voor vijf jaar verkozen en overleeft daarmee altijd een hele verkiezingsperiode van het Duitse parlement, welke maar voor maximaal vier jaar wordt gekozen. Mijn verwachting was dat Gauck op een zeer grote meerderheid kon rekenen als hij zich herkiesbaar had gesteld. Hoewel hij zijn afscheid vroegtijdig publiek heeft gemaakt, zal hij nog tot maart 2017 als bondspresident aanblijven.
Machtsspelletjes
Nu wordt het echter wel zoeken naar een geschikte kandidaat en zullen de politieke machtspelletjes, zoals altijd bij de verkiezingen van een bondspresident, een grote rol spelen. Duitsland heeft sinds de Tweede Wereldoorlog elf bondspresidenten gehad, waarvan zes van de CDU, twee van de SPD, twee van de FDP en de partijloze Gauck. De verkiezing wordt ook extra spannend omdat in het najaar van 2017 ook de Bondsdagverkiezingen zullen plaatsvinden. En deze twee verkiezingen zijn niet van elkaar los te zien.
Meteen na de mededeling van Gauck werden heel veel potentiële namen uit de hoed getoverd, zoals de huidige ministers Schäuble van Financiën (CDU), defensieminister Von der Leyen (CDU) of Steinmeier van Buitenlandse Zaken (SPD). Deze drie zullen het mijns inziens zeker niet worden en de grote vraag is of zij zich überhaupt kandidaat zouden willen stellen. Schäuble en Von der Leyen zijn voor Merkel en de CDU onmisbaar in het kabinet. Steinmeier zal geen steun van de CDU krijgen en valt daarmee af.
Norbert Lammert
Norbert Lammert is echter wel een belangrijke kandidaat voor de CDU. Hij is op dit moment voorzitter van de Bondsdag en vervult deze rol heel overtuigend en met een open vizier. Ik mocht hem niet lang geleden op de Duitse ambassade in Amsterdam ontmoeten. Het is een charismatisch persoon met een visie op de maatschappij die op brede steun kan rekenen. Hij lijkt mij een zeer geschikte kandidaat voor dit prestigieuze ambt. Maar daarmee ben je er nog niet.
Norbert Lammert heeft fans. Een compilatie van opvallende gebeurtenissen in de Bondsdag.
Sleutelrol voor de SPD
Een zeer belangrijke vraag is echter hoe de SPD zich zal gaan opstellen in deze verkiezingsstrijd. De SPD profiteert immers niet van de deelname aan de Grote Coalitie met de CDU en staat in de peilingen op zwaar verlies. De sociaaldemocraten kunnen op dit moment slechts op net iets meer dan 20% rekenen.
Het is te verwachten dat zij de verkiezing van de bondspresident zich meer willen profileren. Ik ga er vanuit dat de ondersteuning van een CDU-kandidaat voor hen niet acceptabel is en daarom zal de SPD een eigen kandidaat naar voren schuiven. Maar een eigen kandidaat van de SPD alleen kan nooit bondspresident worden aangezien de SPD domweg onvoldoende stemmen heeft.
De SPD moet een kandidaat benoemen die breed gedragen wordt door de Groenen en misschien zelfs ook wel door de partij Die Linke. Of dit lukt is maar de vraag, want grote delen van de Groenen willen juist meer aansluiting zoeken bij de CDU en hopen zelfs op een coalitie in de toekomst met de CDU. Bovendien heeft SPD-partijleider Sigmar Gabriel tot nu toe een linkse coalitie rood-rood-groen, bestaande uit de SPD, Die Linke en de Groenen van de hand gewezen. Dit zou echter kunnen veranderen door de grote druk van de slechte peilingen.
Verrassingen
Hierbij speelt ook een grote rol hoe de bondspresident wordt verkozen. Daarvoor is een eigen verkiezingsstelsel van toepassing. De bondspresident wordt gekozen door de zogenaamde Bundesversammlung, bestaande uit de leden van de Duitse Bondsdag en een even groot aantal personen dat door de deelstaten wordt gekozen. De deelstaten verkiezen vaak parlementsleden uit de diverse deelstaten, maar het is niet ongebruikelijk dat ook sporters, acteurs en andere prominenten mogen meestemmen.
Hierdoor kan het stemgedrag altijd weer voor verrassingen zorgen. Een kandidaat heeft in principe de absolute meerderheid van de stemmen in de Bundesversammlung nodig. Alleen in de derde ronde is de relatieve meerderheid voldoende. Dit betekent dat de kandidaat die in deze laatste derde ronde de meeste stemmen krijgt tot bondspresident wordt gekozen.
Voorbode voor coalities
De inbreng van de deelstaten heeft ook tot gevolg dat ook partijen als de AfD of Die Linke, die in sommige deelstaten en vooral in het oosten sterk vertegenwoordigd zijn, bij de verkiezingen voor het verschaffen van de meerderheid een rol kunnen spelen. Die Linke heeft al aangegeven dat zij openstaat voor een gezamenlijke kandidaat van de SPD, de Groenen en Die Linke. Dit zou politiek spannend kunnen worden als deze drie partijen inderdaad een gezamenlijke kandidaat naar voren schuiven. Dit zou mijns inziens tevens een indicator vormen of deze drie partijen ook de volgende Bondsdagverkiezingen in het najaar van 2017 gezamenlijk campagne gaan voeren voor een linkse meerderheid.
Bij eerdere verkiezingen van de bondspresident waren allianties ook een graadmeter voor latere nieuwe coalitievormingen zoals bij Gustav Heinemann (SPD) in 1969. Hij werd de eerste sociaaldemocratische bondspresident met ondersteuning van de FDP en kort daarna werd de Duitse regering gevormd door een eerste coalitie tussen SPD en FDP.
Spannend
Merkel heeft aangegeven met de andere partijen overleg te willen voeren. Ik denk dat ze dit vooral doet om tijd te winnen. Het zal in ieder geval spannend worden wat er in het najaar zal gebeuren en wie op 12 februari 2017 uiteindelijk als nieuwe Duitse bondspresident uit de bus komt.
