Duitslandnieuws-redacteur Bertus Bouwman praat na met Job Janssen over het AfD-congres. Wat zijn we te weten gekomen? En hoe gaat het nu verder?
Rechtse koers bevestigd
Vooraf voorspelden we dat dit partijcongres spannend zou worden. In hoeverre is dat uitgekomen?
Het is niet zo controversieel geworden als vooraf werd aangenomen. Er heeft geen rechtse coupe plaatsgevonden en partijleider Frauke Petry zit nog in het zadel.
De vraag was, hoe ver schuift de AfD op naar rechts. Is dat gebeurd?
Tijdens dit congres is de AfD niet verder naar rechts opgeschoven. Het is vooral een bevestiging van de punten die door de programmacommissie naar voren waren gebracht. De partij is natuurlijk al sinds het wegsturen van Bernd Lucke een rechtsere koers gaan varen. Dit programma is vooral een compromis tussen de beide flanken. De meer Oost-Duitse patriottische beweging en de meer West-Duitse economisch liberaal conservatieve beweging.
Toch reageren veel Duitse media in commentaren redelijk geschrokken.
Ik denk dat velen hoopten dat de partijleden het programma op de punten islam en buitenlandpolitiek zouden afzwakken. En dat is niet gebeurd.
Wat was je indruk over de partijleden die je tegen kwam?
Ik zag voornamelijk twee categorieën. Aan de ene kant nette oudere heren die de meer burgerlijk-conservatieve stroming vertegenwoordigen. Vaak oud-CDU’ers voor wie de partij onder Merkel te links is geworden. Aan de andere kant zag ik veel ‘Henk en Ingrids’, mensen die zich cultureel bedreigd voelen door de islam en Europa. Als vice-voorzitter Alexander Gauland het over opkomen voor de ‘kleine man’ heeft, dan gaat het om die tweede groep.
Frauke Petry heeft het overleefd
Partijleider Frauke Petry stond vooraf onder druk. Ze heeft het overleefd, hoe sterk staat ze?
Ze heeft het overleefd omdat beide flanken met haar leiderschap kunnen leven. Ze is inhoudelijk vrij kleurloos, doet nauwelijks boude uitspraken op die ene quote over schieten op vluchtelingen na.
Ze kan nu dus wel verder?
Ze is niet extra beschadigd, zoals in diverse Duitse media wordt beweerd. Dat was ze al voor die tijd. Ze was tegelijkertijd ook niet overtuigend. Veel mensen buiten de AfD zien dat als een verlies. Ik denk dat ze voorlopig verder kan. Vooraf had ze een rode lijn getrokken, de partij mocht van haar niet verder opschuiven naar rechts. Dat is dan ook niet gebeurd.
Jörg Meuthen valt op
Niet op alle punten is afgelopen weekend een besluit genomen. Welke open eindjes zijn er nog?
Gezondheidszorg en klimaat. Bij dat laatste punt woedt er een fel debat tussen de klimaatsceptici en de mensen die wel iets willen doen tegen de opwarming van de aarde. Toch kan de partij voorlopig vooruit met dit beginselprogramma. Als er een verkiezingsprogramma wordt vastgesteld, krijg je een veel feller congres. Want dan zal er veel nauwkeuriger moeten worden gesproken over de inhoud en komt de vraag op tafel of Frauke Petry wel de juiste leider is voor de Bondsdagverkiezingen in 2017.
Beantwoord die vraag zelf eens?
Het gaat heel moeilijk voor haar worden, dat hebben de diverse schandaaltjes rond haar persoon de afgelopen maanden wel bewezen. Dat interview met haar nieuwe vriend Marcus Pretzell in een roddelblad, haar solistische optreden en de ruzie met haar voorlichter.
Heb je alternatieven gezien?
Het optreden van de partijleider van Baden-Württemberg Jörg Meuthen viel op. Hij was inhoudelijk verreweg het meeste aan het woord, veel meer dan Petry. Hij heeft ook uitgelegd waarom volgens de partij de islam niet bij Duitsland hoort. Zijn optreden was evenwichtig, hij geldt als iets gematigder dan Petry en hij wist beide flanken te verenigen. De zeer omstreden Björn Höcke, bekend van de wekelijkse demonstraties uit Erfurt, hield zich meer op de achtergrond. Hij liep wel rond als een soort prins met een gevolg, sprak veel met journalisten. Maar hij mengde zich niet in de inhoudelijke discussie.
Björn Höcke hield zich op de achtergrond en sprak vooral met journalisten (vertaling in het Nederlands)
AfD en PVV naderen elkaar
We legden eerder al de AfD naast het partijprogramma van de PVV en zagen behoorlijk wat verschillen. Zijn de partijen elkaar genaderd?
Zeker. De AfD heeft nu een stevig anti-islamprogramma, ziet de EU liever veranderen in een economische gemeenschap en wil af van de euro. Iedereen die ik sprak had trouwens bewondering voor Geert Wilders. Met hem hebben ze veel meer dan met euroscepticus Nigel Farage van Ukip. Of dat succes kan hebben hangt vooral af van de bereidheid van Farage om met Wilders samen te werken.
De AfD debatteert intern nog over de Europa-strategie en verdeelt zich over twee fracties. Een teken van chaos, of juist een slimme zet?
Ik proefde bij de AfD een echte ambitie om alle eurosceptische bewegingen in Europa te verbinden. Dat Geert Wilders onze berichtgeving hierover retweette zie ik ook als een soort endorsement. Je ziet duidelijk dat de eurosceptici met elkaar flirten.
Wij tegen zij
De partij presenteerde zich vooral als een anti-establishmentbeweging. Waaraan zag je dat?
Heel duidelijk aan het eind van het congres. Frauke Petry gaf de partijleden te tip mee vandaag geen kranten te lezen, omdat ze dan het congres niet meer zouden herkennen. Ze creëert daar heel bewust een wij-tegen-zijgevoel, met een enorme vooringenomenheid. Want ze had de commentaren uiteraard nog niet kunnen lezen. Haar oproep werd overigens door Duitse journalisten met gejoel ontvangen.
Petry: Tip, leest u morgen geen kranten, anders weet u niet bij welk congres u bent geweest. #AfDcongres
— Job Janssen (@JanssenBerlin) May 1, 2016
Buiten demonstreerde de Antifa, ze hebben zelfs AfD-leden aangevallen. Werken zij zo’n tegenstelling niet extra in de hand?
Zeker, iedereen die ik sprak begon er ook over. AfD’ers zien zichzelf als de burgerlijke klasse die nog iets van Duitsland willen maken, tegenover het linkse tuig.
Partijen rechts van de CSU zijn tot nog toe altijd mislukt in Duitsland. In hoeverre geldt dat voor de AfD?
Wat mij opviel was dat ondanks de interne verdeeldheid, de partij echt een eenheid wilde uitstralen. Veel mensen zeiden tegen mij: ‘hier gebeurt iets en het is mooi wat hier gebeurt’. Ik proefde een soort avant-gardisme. ‘Wij zijn degene die nieuwe politiek maken’.
AfD kan het Merkel moeilijk maken
Is dit een partij die het Merkel moeilijk kan maken in 2017?
Zeker, al zal veel afhangen van wie de leider zal zijn. Wie kan deze ingezette koers goed verwoorden? Onder Petry zou de partij landelijk 13 tot 14% kunnen scoren, wat het nu ook in de peilingen haalt. Met een meer charismatische leider zoals Meuthen, kan het misschien wel oplopen tot 20%. Ik denk dat veel oud-CDU’ers in hem een figuur zien op wie je kunt stemmen. Björn Höcke is natuurlijk ook erg charismatisch, maar aan hem kleeft een ‘bruiner’ imago. Dat gaat veel mensen toch te ver. Maar de verkiezingen zijn ver weg, dus er kan nog veel gebeuren. Op het congres wordt duidelijk dat de AfD een te grote beweging is geworden die zich niet meer laat wegdemonstreren en -demoniseren
De gevestigde partijen maken zich zorgen. Wat kunnen zij doen om de AfD de wind uit de zeilen te nemen?
Twee dingen. Ze kunnen andere thema’s agenderen dan waar de AfD mee wordt geassocieerd. Maar dat gaat erg lastig worden omdat islamisering, migratie en Europa steeds in het nieuws blijven. De FDP zet nu bijvoorbeeld vol op digitalisering, maar ik denk niet dat ze daarmee het verschil kunnen gaan maken. Ze kunnen ook aandacht geven aan de soms terechte zorgen van mensen die de rechts-populisten nu uitbuiten en zich presenteren als het alternatief voor de Alternative für Deutschland. De CDU doet dat nu deels door eisen te willen stellen aan asielzoekers: meedoen of wegwezen.
