De Duitse liberalen (FDP) hebben een ongekend moeilijke tijd achter de rug. In 2013 verdwenen ze na een regeerperiode en een desastreus verlopen campagne voor het eerst sinds 1949 uit de Bondsdag. De vrijgekomen ruimte op rechts wordt nu deels door de AfD ingenomen. Bovendien verloren de liberalen in korte tijd twee van hun meest gezichtsbepalende figuren. Nu lijken ze de weg naar boven weer te vinden.
Emotioneel afscheid Genscher en Westerwelle
Het partijcongres zaterdag begon met een emotioneel afscheid aan de onlangs overleden Hans-Dietrich Genscher en Guido Westerwelle. Partijleider Lindner was zichtbaar emotioneel toen hij sprak over de beide oud-ministers van Buitenlandse Zaken. Genscher had maar één doel en dat was om Duitsland vreedzaam in Europa te integreren. Lindner noemde hem de ‘ontgifter’ van de oost-west verhoudingen. Tot aan het eind van zijn leven bleef Genscher de huidige partijleider van advies voorzien.
De veel meer omstreden Westerwelle werd geroemd om zijn eerlijkheid en directheid. “Hij motiveerde en inspireerde, maar provoceerde ook.” Onder Westerwelle haalde de FDP met 14,6% haar beste verkiezingsresultaat ooit. Hij was degene die de FDP onder een breed publiek populair maakte: “ga weg van de golfbaan en ga het land in”, zei de openlijk homoseksuele Westerwelle volgens Lindner altijd tegen zijn partijgenoten.
Als de muziek begint staat iedereen op om Genscher en Westerwelle te herdenken. Emotioneel moment #FDPcongres pic.twitter.com/WHVXLD5de4
— Job Janssen (@JanssenBerlin) 23 april 2016
Lees in het Duitslandnieuws live-blog meer over het afscheid van Genscher en Westerwelle op het partijcongres.
Hernieuwd zelfvertrouwen
“De FDP wordt bij de bondsdagverkiezingen groter dan de AfD”, zei partijleider Christian Lindner in een interview met de Ostthüringer Zeitung voorafgaand aan het partijcongres. De partij is weer opgekrabbeld in de peilingen en staat landelijk inmiddels op 7%, ruim voldoende om boven de kiesdrempel van 5% uit te komen. In een anderhalf uur durende toespraak op het partijcongres zaterdag straalde Lindner nieuw elan uit: “In 2013 verloren we van onszelf. In 2014 hebben we onze wonden gelikt. In 2015 hebben we ons opnieuw gepositioneerd. Vorig jaar lukte een trendbreuk ons nog niet, dit jaar wel!”
De liberalen worden weer als regeringspartij gezien. In de West-Duitse deelstaat Rijnland-Palts mag de partij weer voor het eerst in een deelstaat meeregeren. Samen met de sociaal-democratische SPD en de Groenen vormen ze een zogenaamde, en hoogst ongebruikelijke, ‘verkeerslichtcoalitie’.
De weg naar de Bondsdagverkiezingen in de herfst van 2017 is echter nog lang en vol valkuilen. Veel hangt af van hoe de AfD zich ontwikkelt en welke thema’s het debat gaan domineren. Met het centraal stellen van het thema ‘digitalisering’, terwijl het debat nu over vluchtelingen en Europa wordt gevoerd, neemt de partij een groot risico.
Staande ovatie na anderhalf uur durende speech van partijleider Lindner #FDPcongres pic.twitter.com/yK0DGZ5VLQ
— Job Janssen (@JanssenBerlin) 23 april 2016
In het Duitslandnieuws live-blog vind je de belangrijkste punten uit Lindners toespraak van zaterdag.
Tussen VVD en D66
Sinds 1949 zat de FDP onafgebroken in de Bondsdag en waren ze een slordige 41 jaar regeringspartij. De Freie Demokratische Partei is een traditionele liberale beweging die erg lijkt op de Nederlandse VVD maar zich in veel gevallen opstelt als een soort D66. Als klassieke liberale partij kiest de FDP, vergelijkbaar met de VVD, in eerste instantie voor veiligheid en vrijheid, voor markt in plaats van de staat en voor het individu in plaats van het collectief.
Wat betreft ethische thema’s zijn ze een van de meest progressieve partijen in het conservatieve Duitsland; voor het homohuwelijk, voor adoptierecht voor homoseksuele stellen, voor euthanasie en voor abortus. Op de thema’s migratie en Europa lijken ze meer op D66. De FDP noemt zichzelf ‘de Europa-partij van Duitsland’ en zijn ze in principe voor toetreding van Turkije tot de Europese Unie. Daarnaast wordt er gepleit voor soepelere regels voor arbeidsmigratie, ook voor mensen van buiten de EU. Standpunten die bij de VVD nu juist moeilijk liggen.
Aanhangsel van de CDU
Dat het juist deze thema’s zijn waarin de Nederlandse en de Duitse liberalen van elkaar verschillen is niet zo verwonderlijk. In Nederland wordt de VVD al sinds 2004 op rechts electoraal bedreigd door Wilders, die anti-migratie en anti-Europa tot de kernthema’s maakte van het debat.
De dreiging voor de FDP kwam de afgelopen jaren juist meer uit de ‘linker hoek’, van Merkels CDU/CSU. Op het partijcongres grapte Lindner nog dat van alle sociaal-democratische partijen, de CDU het dichtstbij de zijne staat. De partijleider is bang om net als in 2013 weer als aanhangsel te worden gezien van de christen-democraten: “wij hebben onze ervaringen met de CDU. Inmiddels hebben we geleerd dat we ons als coalitiepartner niet alleen op die partij moeten richten.”
De partij van Merkel werd een verzamelpunt voor zo’n beetje alle kiezers rechts van het midden. Het strategische partnerschap met de conservatieve Beierse zusterpartij CSU maakte het mogelijk dat zowel de economische liberalen, de burgerlijk-conservatieven en de christelijk-sociale vleugel hun plek vonden binnen de Union.
De samenwerking met de CSU, het a-politieke leiderschap en het hoge vertrouwen in Angela Merkel bleek een gouden formule om de CDU naar links op te schuiven zonder dat er aan de rechterkant kiezers verloren gingen. Vooral de sociaal-democratische coalitiegenoot, de SPD, wordt nu overvleugeld door de partij van Merkel. Voor de FDP is de sociaal-democratisering van de CDU/CSU juist een grote kans.
Dreiging van rechts
Met de opkomst van de Alternative für Deutschland (AfD) wordt de FDP ook aan de rechterflank bedreigd. Het is de liberalen vooralsnog niet gelukt om zich geloofwaardig in het vluchtelingendebat te mengen. Op een persconferentie over de vluchtelingencrisis in september 2015 plaatste partijleider Lindner zijn partij met een strengere migratiekoers tussen de CDU en de AfD; wel een gemeenschappelijk Europees asielbeleid en snellere toegang tot de arbeidsmarkt maar óók van vluchtelingen culturele assimilatie verlangen.
Het succes van de AfD wijdt Lindner aan de regeringspartijen, die volgens de partijleider ‘niet regeren maar reageren’. “De CDU/CSU en de SPD lopen achter de AfD aan en juist die aandacht maakt de recht-populisten tot een politieke factor.”
Ook wat betreft Europa is de partij sceptischer geworden: “Europa heeft meer realisme nodig”, zegt Lindner tegenwoordig. Volgens oud-Bondsdaglid van de FDP en Nederland-kenner Otto Fricke is ‘Europa’ het thema waarin de FDP en VVD het meeste van elkaar verschillen. Blijven migratie en Europa de politiek domineren, is het de vraag of de FDP opschuift naar, of zelfs standpunten overneemt van de AfD. Iets dat we eerder bij de VVD zagen gebeuren.
FDP als redelijk liberaal alternatief
In het komende anderhalf jaar op weg naar de Bondsdagverkiezingen gaan mogelijk hele andere onderwerpen het debat domineren. Met het kernthema digitalisering neemt de FDP de risicovolle gok dat migratie en Europa van de agenda zullen verdwijnen. Voor de eurosceptische anti-immigratiepartij AfD zou dat scenario inderdaad een groot probleem zijn. Binnen de rechts-populisten is namelijk een felle richtingenstrijd bezig tussen de economisch-liberale en de sociaal-economisch behoudende vleugel. Anders dan de FDP heeft de AfD op andere thema’s dan Europa en migratie nauwelijks een onderscheidend profiel.
De sfeer binnen het kabinet Merkel is ronduit slecht. Op het congres sprak Lindner al van een ‘regeringscrisis’: “de grote coalitie (SPD, CDU/CSU) loopt een todo-lijstje uit 2013 af. Er wordt achter de crisis aan geregeerd en dat in een dramatisch tempo.”
De Griekse schuldencrisis, de opvang van een miljoen vluchtelingen, het al dan niet sluiten van de nationale grenzen en de diplomatieke rel met Turkije over de satire van komiek Böhmermann, laten zien dat CSU/CDU en de SPD volledig op elkaar zijn uitgekeken. Het biedt de liberalen een uitgelezen kans om zich als fris alternatief aan de kiezer te presenteren.
Lees in Duitslandnieuws live-blog meer over het afscheid van Genscher en Westerwelle op het partijcongres.
In het Duitslandnieuws live-blog vind je de belangrijkste punten uit Lindners toespraak van zaterdag.
Follow @JanssenBerlin
!function(d,s,id){var js,fjs=d.getElementsByTagName(s)[0],p=/^http:/.test(d.location)?’http’:’https’;if(!d.getElementById(id)){js=d.createElement(s);js.id=id;js.src=p+’://platform.twitter.com/widgets.js’;fjs.parentNode.insertBefore(js,fjs);}}(document, ‘script’, ’twitter-wjs’);
