Ruud Koopmans promoveerde in 1992 met een onderzoek naar sociale bewegingen in het toenmalige West-Duitsland. Dat deed hij uit interesse in sociale bewegingen, maatschappelijk protest en revoluties in Europa. “Juist in de jaren negentig waren sociale bewegingen in Duitsland erg sterk.” Koopmans geeft colleges aan de Universiteit van Amsterdam en de Berlijnse Humboldt Universiteit. Hij doet onderzoek in beide landen en geldt als toonaangevend deskundige op het gebied van integratie.
Vóór Merkel bestond multiculti in Duitsland niet
Tot de aanrandingen in de oudejaarsnacht in Keulen voerde Duitsland een multicultureel beleid dat sterk lijkt op Nederland in de jaren negentig. Althans zo zien veel Nederlanders dat, terecht?
Nee, zo zie ik dat niet. Duitsland heeft nooit een écht integratiebeleid gehad zoals we dat in Nederland kennen. Nederland heeft een actief multicultureel beleid gevoerd dat was gericht op het behoud van eigen cultuur en identiteit. Dat mag je niet verwarren met Duitse politieke correctheid. Duitsers schromen om culturele misstanden te benoemen en zullen nooit assimilatie durven te verlangen van minderheden. Maar dat diversiteit goed is, is pas ontstaan onder Merkel.
Pas onder Merkel ontstaan? Was dat in het na-oorlogse Duitsland niet altijd al zo?
Dat is iets wat veel Nederlandse journalisten vergeten. Het belang van multiculti en diversiteit was er niet voor Merkel. Als je een Duitse krant openslaat uit de jaren negentig, lees je dingen waar Wilders wat van zou kunnen leren. Veel van wat Wilders wil, is in sommige Duitse deelstaten al beleid, zoals bijvoorbeeld het verbieden van hoofddoekjes voor de klas. In sommige deelstaten moet er verplicht een kruis aan de muur hangen of is de christelijke identiteit vastgelegd in de grondwet, zoals in Beieren.
Onder Merkel is de CDU geswitcht. Een aantal jaren geleden nog voerde de CDU in Hessen nog actief campagne tegen de multiculturele samenleving, dat is nu wel anders. Maar Merkel loopt nu wel erg ver voor de troepen uit. De grote vraag is of de rest van haar partij haar blijft volgen of dat ze van een koude kermis thuiskomt.
Merkels Willkommens-motieven
Tot ‘Keulen’ had het merendeel van de Duitsers een positief beeld van vluchtelingen. Goed voor de economie en tegen de vergrijzing. Merkel gebruikt vooral humanitaire argumenten. Is dat haar werkelijke motief?
Nee onzin natuurlijk, haha. Ik houd er niet van om van complotten te spreken, maar de werkgeverslobby voert al ruim tien jaar campagne voor open grenzen. Grote stichtingen en denktanks, zoals beroemde Bertelsmann Stiftung bijvoorbeeld, beïnvloeden actief de publieke opinie en politici. Ze organiseren grote congressen, publiceren artikelen en hebben nauwe banden met de politiek. Merkel wil ervoor zorgen dat Duitsland in de toekomst politiek, demografisch en economisch mee blijft tellen.
Levert migratie economisch eigenlijk wat op?
Dat hangt af van de samenstelling van de migrantenstroom. De markt denkt eerder aan de korte termijn, dus laaggeschoolde goedkope arbeiders voor productiewerkzaamheden. Dat dreigt nu te gebeuren met deze vluchtelingen. Maar een slim selectief beleid op migratie en integratie, zoals in Canada, de VS of Australië, kan op lange termijn wel degelijk positief uitpakken voor de economie en voor de samenleving als geheel.
Waarom doet Duitsland dat dan niet?
Europa heeft pech in vergelijking tot de VS, Canada of Australië. Die landen zitten ver weg van de oorlogen in de wereld. De enige groep waar wél problemen mee zijn in de VS zijn de Mexicanen. Grote groepen laaggeschoolden steken daar illegaal de grens over en moeten zich zien te redden. Duitsland is een welvaartsstaat. Je betaalt veel belasting en er is een sociaal vangnet. Daar komen dus eerder laaggeschoolden migranten op af.
Degene met een hoge opleiding zullen eerder naar landen gaan waar ze minder belasting betalen en méér kunnen verdienen, zoals Groot-Brittannië, de Verenigde Staten of Canada. Vluchtelingen en migranten zijn ook rationele wezens, zij kijken waar ze de meeste voordelen hebben.
Duitsland heeft nauwelijks plan voor integratie
Hoe gaat Duitsland een miljoen vluchtelingen integreren? Hebben ze een plan?
Nee, een echt plan voor integratie is er niet. Dat begint nu te komen. De minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU) stelde onlangs dat migranten die niet de taal leren, geen inburgeringscursus volgen of werk weigeren, geen zicht hebben op een permanente verblijfsvergunning. Het is belangrijk dat de overheid het signaal uitzendt: doe je je best, dan krijg je een baan, doe je dat niet, dan ga je er op termijn uit.
Dat klinkt alsof Merkel niet goed heeft nagedacht over de gevolgen van zo’n migratiestroom.
Merkel heeft op zich gelijk gehad dat Duitsland op termijn niet zonder migratie kan. Er is alleen niet nagedacht over wélke migratie. Vergeet ook niet dat het een persoonlijk kwestie was voor Merkel. Duitsland was in de Griekenland-crisis constant negatief in het nieuws, ze werd vaak afgebeeld als nazi. Dat heeft haar geraakt, hoor.
De vluchtelingencrisis bood haar de kans om het morele blazoen weer op te poetsen. Nu er dan toch problemen dreigen te ontstaan heeft ze haar koers weer veranderd. Het is een soort ‘machismo’ van haar kant, ze wil gewoon niet toegeven dat ze fout zat. Ze is niet zo stoïcijns of pragmatisch als velen denken.
Wat kunnen Duitsland en Nederland op het gebied van integratie van elkaar leren?
Duitsland heeft vooral veel van Nederland geleerd. Nederland was tot Fortuyn het meest politiek correcte land van Europa. Daarna zijn we hard tegen de muur gelopen. Wat je nu ook van Wilders mag vinden, hij heeft het land op een wat realistischer spoor gekregen. Nederland is daardoor een pionier in het vraagstuk van integratie, denk aan de inburgeringscursussen of het beperken van huwelijksmigratie.
Duitse wetenschap is theoretisch en moralistisch
Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen de twee landen in het bedrijven van wetenschap?
Duitsers zijn traditioneel erg geïnteresseerd in theoretische vragen, Nederlanders zijn daarentegen erg empirisch. Nederlandse universiteiten doen het goed in de internationale universiteit rankings doordat ze gericht zijn op output, oftewel het produceren van zoveel mogelijk artikelen.
Maar het is wel allemaal op de vierkante millimeter, hoor. Ze nemen een bekende theorie en gaan die nog eens empirisch testen vanuit een iets andere invalshoek. De Nederlandse sociale wetenschappen zijn als het ware parasitair aan theorieën uit het buitenland. Duitsland is juist een ideeënland, ze durven vraagstukken heel erg filosofisch te benaderen, denk aan bijvoorbeeld de bekende Duitse filosoof en socioloog Jürgen Habermas. In zijn theorieën komt empirisch onderzoek nauwelijks voor.
In onderzoek naar rechts-populisme, radicalisme en rechts-extremisme zijn juist Nederlandse wetenschappers wereldwijd toonaangevend. Waarom Duitsland niet?
Deze specifieke thema’s hebben zo’n enorme ideologische lading in Duitsland. Duitse wetenschappers willen alleen nadenken over hoe je zo’n beweging kunt stoppen. Ze kunnen er niet echt objectief naar kijken omdat ze het thema zo moralistisch benaderen.
Toen ik eens gevraagd werd onderzoek te doen naar extreemrechtse groepen wilde ik er theorieën over sociale bewegingen op los laten. Nou, dat vonden ze echt niet kunnen. Op zulke groepen mocht je absoluut niet het label ‘sociale beweging’ plakken alsof het een soort milieugroep is of zo. Nederlanders hebben daar weinig moeite mee en kunnen het onderwerp een stuk neutraler benaderen. Overigens is dat moralisme nu wel aan het verdwijnen in Duitsland.
