Het Turkse plan dat stiekem een Duits plan was
Op de EU-top van 7 maart noemde de Duitse bondskanselier het Turkse migratieplan een ware ‘doorbraak’. Niet alleen Syrisch vluchtelingen maar alle migranten die in Griekenland gestrand zijn, worden door de Turken teruggenomen. In ruil voor nog eens 3 miljard euro en de toezegging dat voor elke teruggenomen Syriër vanuit Griekenland er één Syrische oorlogsvluchteling legaal per luchtbrug vanuit Turkije naar Europa mag komen.
“Dat is de Europese oplossing waar de Duitse regering al die tijd naar streefde”, aldus Julian Rappold, EU-expert van het buitenlandinstituut DGAP in Berlijn. Dat ‘Turkse’ voorstel zou dus zo van de bondskanselier zelf zou kunnen komen. Dat was ook zo. Afgelopen zondag onthulde Die Welt namelijk dat Duitsland het plan mede had voorbereid.
Merkel heeft hoge verwachtingen
Volgens Merkel’s regeringsverklaring afgelopen dinsdag in de Bondsdag kan de komende top ‘een belangrijke mijlpaal’ worden in de oplossing van de vluchtelingencrisis: “voor het eerst is er een echte kans op een duurzame Europese oplossing”, zei ze strijdlustig. Dat is opvallend voor de bondskanselier die normaal gesproken de verwachtingen voor een EU-top tempert. Ze complimenteerde Turkije opnieuw voor de opvang van ruim twee miljoen vluchtelingen en hamerde op medewerking van de Europese lidstaten in het vinden van een oplossing: “als rijk continent moeten we in staat zijn zo’n uitdaging gemeenschappelijk aan te gaan”.
Het is allesbehalve zeker dat het plan Merkel het haalt. In ieder geval wordt het een enorme uitdaging om EU-lidstaten op één lijn te krijgen. Belangrijkste knelpunt is de Europese herverdeling van de Syrische vluchtelingen over de landen. “Het probleem zit bij de zogenaamde Visegrad-landen, daar zal de weerstand tegen een Europese oplossing met herverdeling van vluchtelingen over de lidstaten, erg lastig worden.
Coalition of the willing
Mocht dit falen, dan is een mogelijke oplossing dat Merkel een kleinere groep landen – een coalition of the willing – zal proberen te vinden, die bereid is om Syrische vluchtelingen op te nemen”, aldus Rappold. De West-Europese en Scandinavische landen zullen blij zijn met toezeggingen voor een strenge bewaking van de buitengrenzen. Ook Griekenland en Italië, en in mindere mate Spanje en Portugal, zullen de voorkeur hebben voor een gemeenschappelijke Europese oplossing. “Duitsland zal echter wel een groot deel van de last moeten zelf dragen, maar Merkel kan zeker na de deelstaatverkiezingen van afgelopen zondag niet meer thuiskomen met het verhaal dat Duitsland het alleen doet.”
Binnenlandse druk na winst AfD
De deelstaatverkiezingen laten dus hun sporen na. In Duitsland wordt heftig gedebatteerd over de vraag of Merkels vluchtelingenpolitiek nu wel of niet door de kiezer is afgekeurd. ‘Nee’, want een ruime meerderheid koos voor partijen die Merkel’s koers steunen. ‘Ja’, de winst van de AfD en verlies van de CDU had alles met de vluchtelingenpolitiek te maken, zegt uiteraard de AfD maar ook de leider van Merkels zusterpartij uit Beieren, Horst Seehofer. Laatstgenoemde torpedeerde maandag, één dag na Super Sonntag, het afschaffen van de visumplicht voor Turken, een belangrijk onderdeel van Europa’s deal met Turkije. Seehofer uitte dinsdag harde kritiek op haar zusterpartij. “Wanneer de CDU reageert op de slechtste verkiezingsresultaten ooit in de deelstaten met: we gaan op dezelfde tour verder, dan geef je de hoop op verbeteringen op.”
Positie van Merkel niet verzwakt
Toch denkt Rappold niet dat de positie van de bondskanselier ernstig is verzwakt door de deelstaatverkiezingen. “Afgelopen zondag heeft ook laten zien dat er zonder Merkel niets mogelijk is.” Merkels partij heeft het meeste verloren in de Rijnland-Palts en Baden-Württemberg, waar de twee CDU lijsttrekkers openlijk de vluchtelingenpolitiek bekritiseerden. “Degenen die wel zich tegen Merkels politiek hebben gekeerd, Guido Wolf en Julia Klöckner, zijn door de kiezer afgestraft”, zegt de politiek analist. Behalve vanuit de zusterpartij, de CSU, verwacht hij dan voorlopig ook minder kritiek vanuit het CDU-kamp. “De deelstaatverkiezingen lieten zien dat de CDU-kiezer nu niet op een open richtingenstrijd zit te wachten”.
Vluchtelingenpolitiek wel pragmatischer geworden
Toen er begin september 2015 een humanitaire crisis dreigde in Hongarije, handelde Merkel door zich bereid te verklaren de gestrande vluchtelingen op te nemen. Het inmiddels beroemde ‘wir schaffen das’ had te maken met de opvang van deze specifieke groep gestrande vluchtelingen. Dat Merkel zich nu over de situatie in Idomeni minder laat horen, heeft volgens Rappold te maken met haar pragmatische instelling. “Haar vluchtelingenpolitiek in beginsel hetzelfde gebleven maar ze is nu inderdaad een stuk koeler. Ze is haar critici sowieso een stuk tegemoet gekomen, bijvoorbeeld door het begrenzen van de familieherenigingen voor asielzoekers. Je kunt daarom ook niet meer spreken van een volledig liberale vluchtelingenpolitiek.”
Nederland belangrijk voor vinden oplossing
De vluchtelingencrisis drukt een stevige stempel op het Nederlandse EU-voorzitterschap. Volgens Rappold mag Duitsland van geluk spreken dat Nederland de voorzittershamer nu in handen heeft. “Het is een land dat het institutionele Europese huis goed kent en veel ervaring heeft in het smeden van compromissen. Rutte heeft slim de dialoog gezocht, niet te hoge verwachtingen gewekt en lijkt als voorzitter Europa nu mede door een zware storm te loodsen”.
