Rondom en in het Keulse centraal station hangen 80 camera’s. Tenminste, dat schatte de lokale krant Kölner Stadt-Anzeiger ruim een jaar geleden, officiële cijfers worden niet bekend gemaakt. De beelden die overwegend in handen zijn van private eigenaren zoals winkels, banken en de spoorwegen moeten gewist worden wanneer er geen aangifte binnenkomt. In de regel gebeurt dit na 48 uur. Kennelijk is dit toezicht van 80 ogen onvoldoende, want acht dagen na de jaarwisseling pleitte minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU) voor meer cameratoezicht.
Allergisch voor Überwachungsstaat
Doorgaans een onbespreekbaar voorstel wat onmiddellijk heftige debatten oplevert. “Ja, dat ligt bij ons heel gevoelig”, beaamt hoogleraar staatsrecht Christoph Gusy van de Universiteit van Bielefeld. Hij behandelde in diverse boeken de bevoegdheden van de overheid op het gebied van cameratoezicht. Duitsers zijn allergisch voor het woord ‘Überwachungsstaat‘, zegt hij. “We hebben een hele sterke traditie dat er nooit meer een zogenaamde controlestaat mag komen.”
In Duitsland is er regelmatig protest tegen cameratoezicht en voor meer privacy, zoals hier in Berlijn.
De uitspraken van de minister over meer camera’s vindt Gusy symboolpolitiek. “Hij hoeft er geen wet voor aan te passen.” De staat mag al camera’s ophangen, al gebeurt dat nauwelijks, zegt hij. “Noordrijn-Westfalen heeft meer inwoners dan Nederland, er hangen precies 5 camera’s van de overheid. Heel weinig dus, verreweg de meeste camera’s zijn in private handen. Bijvoorbeeld van winkels, banken en vervoersbedrijven zoals de Deutsche Bahn.”
Dat de Duitse overheid zo weinig camera’s heeft, hindert de politie niet, volgens de hoogleraar. “Agenten komen de beelden gewoon bij winkels opeisen. Toen afgelopen najaar een Berlijnse pedofiel een vluchtelingenjongetje had ontvoerd, werd hij uiteindelijk herkend dankzij de camerabeelden van een winkel in de straat.”
Extra camera’s hadden niet geholpen
Door Keulen zal de Duitse afschuw van bewakingscamera’s niet plotseling verdwijnen, denkt Gusy. “De discussie speelt elk jaar weer op en uiteindelijk verandert er nooit iets. De huidige wetten stammen uit de jaren negentig. Toen lag de DDR nog bijzonder vers in het geheugen.”
De massa-aanrandingen in Keulen zijn bovendien helemaal geen goede aanleiding om over cameratoezicht te praten, vindt de hoogleraar. “Het speelde ’s nachts, dan is op beelden ook veel minder te zien.” Extra camera’s zouden er voor moeten zorgen dat de politie een dreigende situatie kan signaleren die ze met eigen ogen nog niet had gezien. “Uit de politierapporten weten we nu dat het daar niet misging in Keulen. De politie was op de hoogte, maar had de situatie onderschat. Ofwel, je komt met een oplossing voor een probleem dat er niet was.”
En dat gebeurt vaker in de hectiek na een heftige gebeurtenis zoals tijdens de jaarwisseling, zegt hij. “Media en burgers willen daadkracht zien van politici. Het enige wat zij kunnen doen is wetten wijzigen, dus komen ze met dergelijke voorstellen om te laten zien dat ze durven in te grijpen. Het is dan om het even wat ook alweer het echte probleem is.”
Daders niet eenvoudig te identificeren
En als de camera’s tijdens de jaarwisseling wat hebben opgepikt, dan is het niet eenvoudig om de daders te identificeren, zegt advocaat Axel Hagedorn, bijzonder hoogleraar Duits-Nederlandse rechtsbetrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam.
Centraal station van Keulen: ‘Medeplichtig als je in de kring stond rond het slachtoffer’.
Rechercheurs gaan nu proberen of ze op basis van de beelden een slachtoffer kunnen toewijzen aan een groep daders die er omheen staat, legt Hagedorn uit.”Als daar een verband kan worden gelegd is de kans op vervolging groot. Je kunt in Duitsland namelijk ook veroordeeld worden als je in die kring stond zonder actief mee te doen. Dan ben je medeplichtig aan de aanranding. De misdaad is dankzij jou mede mogelijk gemaakt.”
Veroordeelde asielzoeker uitzetten is lastig
Anders dan de inmiddels op non-actief gestelde hoofdcommissaris Wolfgang Albers vorige week stelde, wist de politie van begin af aan dat er onder de daders migranten zitten. Later werd bekend dat er mensen zonder verblijfsvergunning in beeld zijn. Bij 40% van de meer dan 500 aangiften in Keulen is er sprake van ‘sexuelle Nötigung‘, aanranding. “Daar staat een straf van minimaal 1 jaar cel op. Maar als kan worden bewezen dat je het in groepsverband deed, dan wordt het 2 jaar. Dat maakt uitzetting makkelijker.”
De Duitse regeringspartijen werden het maandag eens dat van migranten die een misdaad hebben begaan het eenvoudiger wordt de verblijfsvergunning in te trekken. Nu maakt het Duitse recht een belangenafweging tussen het recht om te blijven en hoe zwaar de veroordeling is, zegt Hagedorn. “Bij een straf van een jaar telt dat zwaar, bij een veroordeling van twee jaar bijzonder zwaar.”
Terugsturen naar Marokko gaat niet
Maar zelfs dan is het niet zeker dat een veroordeelde makkelijk kan worden uitgezet, zegt de advocaat. Er wordt volgens hem allereerst gekeken naar hoe lang iemand al in Duitsland verblijft. “Na vijf jaar ben je relatief beschermd. Ook minderjarigen kunnen meestal blijven.” Daarnaast moet de rechter meenemen uit welk land de veroordeelde komt. “Is het een oorlogsgebied zoals Syrië, dan mag je volgens het VN-verdrag niet eens worden uitgezet. Onbegrijpelijk trouwens dat Noord-Afrikaanse landen als Marokko en Algerije nu ook nog als onveilig worden bestempeld.”
De Duitse regering overweegt nu een aantal van deze landen als ‘veilig’ aan te merken. Maar ook dat hoeft nog niet te betekenen dat iemand kan worden uitgezet, zegt Hagedorn. “Marokko werkt daar bijvoorbeeld niet aan mee, en dus kunnen Marokkanen niet worden teruggestuurd. Om dat voor elkaar te krijgen zal Duitsland nu diplomatiek flink zijn best moeten doen. Die situatie verschilt weinig met Nederland.”
Hij signaleert nog een probleem. “Het komt vaak voor dat deze mensen plotseling geen papieren meer hebben, zonder identificatie wordt uitzetting ook moeilijk.”
Meer mensen nodig
Procedures versnellen, dat is het sleutelwoord voor het beter verwerken van de vluchtelingencrisis, zo klinkt er vanuit de Duitse politiek. Maar regels veranderen heeft volgens de advocaat weinig zin als er tegelijk niet iets wordt gedaan aan de personele bezetting. “Asiel verlenen of afwijzen, om de mensenstroom te verwerken moet je kunnen handhaven. En dat kan alleen met meer mensen bij de politie, immigratiedienst en in de rechtbank. Daar is in Duitsland de laatste jaren net als in Nederland op bezuinigd.”
