De Duitse politiek reageert in een zekere paniek op de massa-aanrandingen in Keulen. Wat er nu in Duitsland gebeurt lijkt op Pim Fortuyn-moment, zegt Volkskrant-columnist René Cuperus. Hij is verbonden aan PvdA-denktank Wiardi Beckman Stichting en het Duitslandinstituut in Amsterdam. “De onderhuidse angsten en spanningen – dat wat niet gezegd mocht worden – komt nu naar boven. Je ziet aan alle reacties dat de politiek probeert te voorkomen om de draagkracht onder de Willkommenskultur te redden.”
Burgers eisen snel antwoord van logge partijen
Door de gebeurtenissen tijdens de jaarwisseling in Keulen is het hele land op tilt geslagen, ziet Cuperus. “Duitse burgers schreeuwen nu om informatie, duiding, daadkracht en geruststelling van politici.” Maar dat is voor politici van grote logge partijen zoals de CDU en SPD nog niet zo eenvoudig, zegt hij. “De 24-uursmedia en hun 24-uursnieuwsmachinerie vergen een permanente wendbaarheid en reactievermogen. Uitgebreid afstemmen binnen partijen of zelfs de partijtop kan niet meer.”
Daarmee is leiderschap binnen partijen belangrijker geworden dan vroeger, volgens hem. “En daarmee ook de hele entourage, de mensen om een leider heen. Dat zijn steeds vaker voorlichters en PR-mensen die wel ingesteld zijn op die 24-uurs-nieuwsdynamiek.”
Bloemen en briefjes op de trappen van de Dom in Keulen. “Fortuyn-moment voor Duitsland.”
Cuperus trekt de vergelijking met Nederland waar dit al langer en heftiger speelt. “Daar is een eenmanspartij als die van Geert Wilders al twitterend in het voordeel boven een enorm bestuur dat nog moet overleggen over een officieel standpunt.”
Wedstrijdje harde woorden CDU en SPD
CDU en SPD wedijveren nu om de meest flinke statements te maken, zegt hij. “Men probeert ‘goede vluchtelingen’ te scheiden van de slechte. De rotte appels wil men keihard aanpakken uit bescherming van de rest.” Waar in andere Europese landen rechts-populisme floreert, bleef Duitsland een uitzondering. Maar Keulen is een ‘gamechanger’ volgens Cuperus. “De Willkommenskultur is aangerand, het vertrouwen van Duitsland in de vluchtelingenstroom is ernstig beschaamd.”
Je ziet aan de reacties van partijleider Sigmar Gabriel en justitieminister Heiko Maas dat de SPD ervoor waakt nu als softe partij te worden waargenomen. “Veel vrouwen stemmen traditioneel op de SPD. Dat maakt Keulen daarom ook zo heftig, het gaat heel basaal om de angst die nu onder vrouwen leeft over mogelijke schaduwzijden van de niet-westerse migratie. Een directe bedreiging van de feministische agenda in sociaaldemocratische kringen.”
‘Ministers moeten meer geweten hebben’
De paniekerige reacties van toppolitici, de desinformatie en het aftreden van hoofdcommissaris Wolfgang Albers van Keulen leggen de informele circuits achter de ministers die de lijnen uitzetten bloot. Er is geen tijd om standpunten af te stemmen met dat netwerk.
Die lijntjes lopen vooral achter de schermen waar wordt afgestemd wie welk nieuws naar buiten mag brengen. Een ingewijde zegt tegen Duitslandnieuws dat hij zich slecht kan voorstellen dat de Keulse politie bewust informatie achterhield. “Communicatie van Duitse politici en ambtenaren is vaak zo lek als een mandje er is een enorm informeel circuit.” Ministers als De Maizière en Maas kunnen via hun eigen netwerk informatie heel direct krijgen, zegt hij. “En dat hebben ze ongetwijfeld gedaan, na de eerste nacht al. Dus ze moeten hebben geweten wat er werkelijk speelde.”
Thomas de Maizière (Binnenlandse Zaken, CDU) en Heiko Maas (Justitie, SPD).
Spoedzitting over Keulen
Agenten wisten het, de bewindslieden dus zeer waarschijnlijk ook. Dat de feiten pas veel later naar buiten komen zorgt er voor dat het vertrouwen in de overheid op het spel staat. “Veel mensen praten over het falen van de staat, daar moeten we wat tegenover zetten”, sms’te een anoniem CDU-Bondsdaglid aan een Spiegel-journalist.
Vanuit die zorg kwamen maandag de Bondsdag-commissies Binnenlandse Zaken en Justitie kwamen in een spoedzitting bijeen. Aan de hand van de woordvoerders uit de regeringspartijen laat zich aftekenen dat Duitsland het asielbeleid en de zedenwetten wil aanscherpen.
Politieke lijntjes
Angela Merkel houdt zich inzake Keulen op de achtergrond, ze laat het woord aan de minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU) en justitieminister Heiko Maas (SPD). Zij stemmen op hun beurt hun uitspraken af met de woordvoerders in de Bondsdag. De voorzitter van de Binnenlandse Zaken-commissie is CDU’er Ansgar Heveling, bij Justitie is dat Groenen-politica Renate Künast, de SPD-woordvoerder is Johannes Fechner.
Aan de hand van hun eerste reacties op Keulen tekenen zich de lijntjes van de informele circuits zich af, met in de wetenschap dat de politici waarschijnlijk van veel feiten al op de hoogte waren.
Minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU):
Minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU).
Eerste reactie op 5 januari is keiharde kritiek op de politie:
“Zo mag de politie niet werken. Het kan niet zo zijn dat een stationsplein wordt leeg geruimd en dat er daarna nog aanrandingen plaatsvinden. De rechtsstaat moet met een duidelijk antwoord komen.”
En zorgen over vluchtelingen:
“We mogen niet nu ineens alle vluchtelingen verdacht maken. Maar als het daadwerkelijk om Noord-Afrikaanse daders gaat, mag dat geen taboe zijn.”
Later in de week komt hij met voorstellen:
“Keulen mag zich niet herhalen. Daarom is meer videobewaking nodig, snellere rechtspraak en hardere straffen. Criminele asielzoekers moeten makkelijker kunnen worden uitgezet.”
Voorzitter commissie Binnenlandse Zaken in de Bondsdag en CDU-woordvoerder Ansgar Heveling:
Heveling maakt het concreter:
“Nu krijgen asielzoekers die in Duitsland veroordeeld zijn tot een straf van minstens drie jaar automatisch geen asiel. Ik vind het voorstel van de minister De Maizière goed dat die grens omlaag kan. Dat staat los van wat er in Keulen is gebeurd.”
CDU wil aanscherping asielwet
Alle partijen waren sowieso al bijeen voor intern overleg. In Mainz werkt de CDU aan strengere asielwetten, bijvoorbeeld het sneller uitzetten van asielzoekers die een misdaad hebben gepleegd.
Zusterpartij CSU heeft graag dat de partij van Merkel daarin nog verder gaat. Al maanden hield de SPD de CDU daarin tegen. Keulen kan daar verandering in brengen.
SPD wil strengere zedenwet
Minister van Justitie Heiko Maas (SPD):
Minister van Justitie Heiko Maas (SPD).
Eerste reactie op 5 januari waar hij waarschijnlijk al meer wist over de afkomst van de daders:
“De afschuwelijke aanvallen op vrouwen kunnen we niet tolereren. Alle daders moeten consequent rekenschap afleggen.”
Een dag later:
Het recht vraagt niet waar iemand vandaan komt, maar wat hij gedaan heeft. De daders van Keulen moeten bestraft worden, onafhankelijk van hun afkomst.
Afgelopen weekend:
“Als zo’n horde massaal strafbare feiten pleegt, moet dat zijn voorbereid. Niemand kan mij vertellen dat dat niet van tevoren is afgestemd. We moeten mazen in zedenwetten dichten en criminele asielzoekers sneller kunnen uitzetten.”
Voorzitter justitiecommissie in de Bondsdag Renate Künast (Groenen):
Invloedrijk Bondsdaglid uit de oppositie geeft Maas ruimte om gematigd standpunt in te nemen:
“Voorstellen aanscherpen zedenwet van Maas gaan niet ver genoeg. Er blijven nog te veel mazen in de wet over.”
SPD-justitiewoordvoerder Johannes Fechner:
Over de verdere procedure:
“Het Kanzleramt blokkeerde een aanscherping van de zedenwet tot nog toe. Ik denk dat we halverwege dit jaar er een beslissing over kunnen nemen in de Bondsdag.”
Hoofdcommissaris politie Keulen Wolfgang Albers (SPD):
Eerste reactie op 5 januari, terwijl zijn agenten uitgebreid details hadden gerapporteerd:
“We weten niets over de daders.”
Keulse burgemeester Henriette Reker (partijloos, maar gesteund door CDU, Groenen en FDP):
Eerste reactie op 5 januari, zegt daarbij zich te baseren op informatie van de politie:
“Aanrandingen hebben niets met vluchtelingen te doen.”
Op 8 januari is ze boos op de politie toen ze in de krant las dat er wel vluchtelingen in beeld waren:
“Onbegrijpelijk hoe de politie heeft gehandeld.”
De informatie van burgemeester Reker en hoofdcommissaris Albers klopte niet.
‘Nee’ tegen verkrachting is niet genoeg
Door Keulen is alles anders geworden. Hervormingen die lang ergens bleven steken maken nu ineens kans om doorgezet te worden. “De gebeurtenissen in Keulen en in andere steden dwingen dat we snel moeten handelen”, zegt vice-fractievoorzitter Thomas Strobl (CDU).
Veel aanrandingen in Duitsland kunnen nu niet vervolgd worden, bijvoorbeeld het betasten van borsten of in het kruis. ‘Nee’ zeggen tegen een verkrachting is volgens de Duitse wet onvoldoende voor een veroordeling van de dader. Het moet nu gepaard gaan met actief afweren.
Hoe ver de SPD durft te gaan
Keulen brengt nu de SPD ook in een lastig parket. Binnenlandse veiligheid is normaal gesproken geen kernthema van de sociaaldemocraten. Maar de partijtop beseft dat na Keulen ook van hen een antwoord wordt verwacht. Vooralsnog spreekt de partij in algemeenheden.
Fractievoorzitter Thomas Oppermann is voor het aanscherpen van de regels, zowel bij de zedenwetten als ook het sneller uitzetten van asielzoekers die een misdaad hebben gepleegd. Maar het is de vraag hoe ver de sociaaldemocraten werkelijk willen gaan. Vorige week nog sputterde de linkervleugel bij monde van vice-fractievoorzitter Ralf Stegner flink tegen toen partijleider Sigmar Gabriel hiervoor pleitte. “De SPD moet zich niet door de CDU laten opjagen.”
