Precies een jaar geleden is de meest hete aardappel in de Duitse politiek misschien wel het tolvignet. Zou verkeersminister Alexander Dobrindt met zijn Beierse koppigheid dit onmogelijke dossier er door krijgen? ‘Brussel mag zich niet bemoeien met onze tol’, stelt hij nog in juni. Twee dagen later wordt het project toch maar uitgesteld tot 2017 om het Europese onderzoek af te wachten. Grote kans dat van uitstel afstel komt, zo denken de meeste politici buiten Beieren.
Minimumloon of Pegida?
Even veelzeggend is de vooruitblik van Duitslandweb in januari. Alle thema’s passeren ook daadwerkelijk de revue dit jaar. De opkomst – ondergang – opkomst – ondergang en het doorsudderen op een laag pitje van de Dresdense anti-islamdemonstranten van Pegida, het uiteenspatten, opleven en het mogelijk binnenkort wederom splijten van de AfD, het brede verzet tegen TTIP, Obama en Merkel op een bankje bij de G7-top in het idyllische Zuid-Duitsland, de relatief geruisloze invoering van het minimumloon, deelstaatverkiezingen in Bremen en Hamburg waar de liberale FDP de vrije val weet af te remmen en het voortslepende NSU-proces.
Stuk voor stuk belangrijke dossiers, maar uiteindelijk sneeuwen ze allemaal onder door de twee andere thema’s die het land in zijn greep houden: Griekenland en de vluchtelingencrisis. Hoe brandbaar dit laatste thema zou worden, dient zich in april al aan. Dan haalt een brandaanslag op een gepland azc in het Oost-Duitse dorpje Tröglitz de internationale media. Vooral ook omdat burgemeester Markus Nierths na aanhoudende bedreigingen van extreemrechts opstapt. In de maanden erna volgen naast Heidenau en Freital tientallen andere aanslagen op azc’s en asielzoekers.
De Stinkefinger van Yanis dan?
Ook de al dan niet opgeheven middelvinger van de Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis krijgt niet de hoofdrol in 2015. ING-econoom Carsten Brzeski waarschuwde in januari al voor het Grexit-spook. De koortsachtige eurotoppen waar de nestor van de Duitse politiek, minister van Financiën Wolfgang Schäuble (CDU) uiteindelijk op de knieën dwong. Zijn harde opstelling deed de Griekse regering opblazen en buigen, zo vertelde Varoufakis afgelopen week tegen de Volkskrant.
Duitslandnieuws spreekt in juli met Schäubles protegé Jens Spahn die sinds deze zomer parlementair staatssecretaris op zijn ministerie is. Het Bondsdaglid die bovendien voorzitter is van de contactgroep Nederland vertelt over de onderhandelingen met de Grieken en wat dit met Duitsland doet:
De flamboyante Varoufakis houdt Duitsland maandenlang bezig met zijn eigenzinnige optredens. Veel mensen vallen over hem heen als er een filmpje opduikt waarin hij een middelvinger tegen Duitsland zou opsteken.
De ‘Stinkefinger‘ blijkt nep, een montagegeintje van de Duitse komiek Jan Böhmermann:
Nep of echt, het incident geeft goed de emoties weer die Duitsland voelt in de eerste helft van dit jaar. In Athene werd Angela Merkel afgebeeld als nazi, en bekruipt veel Duitsers de vrees; worden we weer gezien als ‘de boeman’ van Europa?
Harteloos of Mutter Teresa?
Een bevestiging daarop lijken veel mensen te krijgen in juli, als bij een burgerdialoog in Rostock een Palestijns migrantenmeisje in huilen uitbarst over haar onzekerheid of ze wel in Duitsland mag blijven. De bondskanselier is met haar lot begaan, loopt op haar toe om haar te troosten. Maar legt evengoed uit dat het Duitse asielbeleid geen uitzonderingen maakt en dat ook zij eventueel het land uit moet.
https://www.youtube.com/watch?v=Ji0D_aSUG8A
Dat is keihard, zegt Merkel zelf daarbij. De kritiek op haar is niet mals. Onder de hashtag ‘Merkel streichelt‘ (Merkel aait) wordt ze verweten harteloos te zijn. De onbarmhartige Mutti die zonder kleur te bekennen klakkeloos het bikkelharde beleid volgt. (Afgelopen week werd bekend dat Reem voorlopig mag blijven).
Twee maanden later is dat beeld volledig gekanteld en wordt ze ‘Mutter Angela‘ genoemd. Met haar verandert het imago van heel Duitsland. Niet langer bepaalt de strenge Schäuble die zogenaamd de Grieken uit Europa wilde duwen het beeld. Nee, het zijn de honderden mensen die vluchtelingen welkom heten op het station van München.
Der neue #SPIEGEL ist da. “Mutter Angela – Merkels Politik entzweit Europa. https://t.co/09Ht7MA1c4 pic.twitter.com/RSdHKpqDHm
— Der SPIEGEL (@DerSPIEGEL) September 18, 2015
Cruciale datum: 4 september
Een cruciale datum middenin die wanorde is 4 september. De bondskanselier heeft die dag afspraken in Beieren en Noordrijn-Westfalen. In Keulen komt ze de later neergestoken burgemeesterskandidaat Henriette Reker steunen.
Ogenschijnlijk een normale dag. Maar in haar gevolg loopt Bernhard Kotsch mee, de man in het Kanzleramt achter kabinetschef Peter Altmaier. Een van de meest onzichtbare maar een zeer belangrijke steunpilaar en adviseur van de bondskanselier. Als hij meeloopt is er iets aan de hand achter de schermen.
Het is ook crisis. Op de achtergrond wordt op hoog diplomatiek koortsachtig overleg gevoerd over de vluchtelingenchaos in Hongarije. In Boedapest en aan de grens is de situatie onhoudbaar geworden. Een paar dagen daarvoor was het verschrikkelijke nieuws naar buiten gekomen over de 71 vluchtelingen die in een vrachtwagentje waren gestikt. Merkel vreest een humanitaire ramp en belt met de Oostenrijkse bondskanselier Werner Faymann.
Voor de buitenwereld laat Merkel niets blijken van de noodsituatie. Ze lacht als altijd, heeft vriendelijke woorden voor haar gastvrouw in Keulen. Even later spreken de bondskanseliers telefonisch af dat Syriërs en Afghanen door mogen reizen. Het Dublin-akkoord is vergeten, de grensbomen zwaaien open. De vluchtelingen mogen komen.
Willkommenskultur
Veel Duitsers genieten van het warme welkom dat de vluchtelingen krijgen op het station in München. Ze zijn trots op hun Willkommenskultur. Trots, een gevoel dat voor veel Duitsers ongewild gepaard gaat met enig ongemak. Men is blij met een bondskanselier die een koers durft te kiezen. Complimenten stromen binnen van over de hele wereld. Iets wat Duitsland niet gewend is.
Maar de euforie van begin september duurt kort. De chaos van Hongarije verplaatst zich naar Duitsland. Grenzen gaan tijdelijk dicht om opstoppingen te voorkomen. De Duitse regering blijkt ondanks eerdere waarschuwingen totaal niet voorbereid op zo’n grote mensenstroom en het Duitse ambtenarenapparaat verslikt er zich volledig in.
Het leidt tot erbarmelijke omstandigheden van gezinnen die in de hete Berlijnse zomer uitdrogen voor Lageso, het bureau waar men zich moet laten registreren. Buurtbewoners, kerken en ondernemers komen water en voedsel brengen. Aan de grens happen douaniers en agenten naar adem.
‘Wir schaffen das’
In rap tempo moeten de prognoses voor het aantal verwachte vluchtelingen naar boven worden bijgesteld. Van 450.000 halverwege september, naar 800.000 een paar weken later. Inmiddels gaat men er van uit dat er dit jaar meer dan een miljoen mensen naar Duitsland komen.
https://www.youtube.com/watch?v=-XzeB6Ol1LA
Angela Merkel herhaalt haar leus: ‘Wir schaffen das’ bij Anne Will.
Midden in die chaos bezweert Angela Merkel haar volk telkens weer dat het Duitsland gaat lukken; ‘Wir schaffen das’ is inmiddels de gevleugelde uitspraak geworden, die ze uitspreekt tijdens de zomerpersconferentie op 31 augustus waar Duitslandnieuws bij is. Ze voegt er ook aan toe dat het haar grootste uitdaging ooit gaat worden. Misschien wel groter dan de Duitse hereniging, dit jaar 25 jaar geleden.
In de pogingen de massale toestroom te beteugelen gooit Beieren de grenzen met Oostenrijk regelmatig even dicht. Noodzaak, maar ook een spel waarmee Merkel probeert de rest van Europa tot een gezamenlijk beleid probeert te dwingen, zegt Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitslandinstituut in Amsterdam (DIA). Op een bijeenkomst in Berlijn van politieke kopstukken in oktober wordt pijnlijk duidelijk hoe geïsoleerd Duitsland in Europa staat.
Kabinet Merkel piept en kraakt
Alle andere deelstaten vinden het het wel prima dat Duitsland zich zo voor de vluchtelingen inzet, maar steken zelf liever geen poot uit. Het aanvankelijke optimisme zwakt af. En de Duitse regering durft zelf niet toe te geven dat het de vluchtelingencrisis niet aankan, zegt René Cuperus die in Berlijn zelf het aanmeldcentrum bezoekt en over het onderwerp spreekt met sociaaldemocraten.
De twijfel groeit ook bij de Duitse kiezer, de CDU/CSU roetsjt in de peilingen onderuit. De afgelopen zomer nog uit elkaar gevallen nationaal-conservatieve AfD weet zich door de vluchtelingencrisis geruggensteund en houdt in de peilingen koers rond de 10%. Extreemrechts krijgt weer hoop, zo blijkt ook als Duitslandnieuws het partijcongres van de NPD in Baden-Württemberg bezoekt.
https://www.youtube.com/watch?v=5TShrlkdtM0
Seehofer kleineert Merkel openlijk op het podium op het CSU-partijcongres.
De leider van Merkels zusterpartij Horst Seehofer ontpopt zich tot haar grootste criticaster en zet haar openlijk voor schut op het podium. Haar voorheen zo hechte coalitie piept en kraakt. En toch durft DIA-directeur Ton Nijhuis al in oktober te voorspellen dat Merkel de crisis zal overleven.
Na de gruwelijke aanslagen in Parijs neemt de druk op Merkel nog meer toe. Is haar vriendelijke gezicht wel het juiste wapen in de strijd waarin de tegenstander met kalasjnikovs vecht?
Gedroomde SPD-kanselier
In dit hele jaaroverzicht is één coalitiepartner nog niet genoemd. Dat komt omdat Angela Merkel in de ogen van veel SPD’ers hun gedroomde bondskanselier is geworden, zegt campagnestrateeg Job Janssen. Veel kiezers zien de CDU/CSU voor het eerst links van het midden. In het gat op rechts kan de AfD springen, maar daar heeft René Cuperus weinig fiducie in.
Het werd dus spannend of Merkel haar partij wel achter zich kon scharen op het congres halverwege december in Karlsruhe. Het leek er op of eronder te worden voor de vrouw die door TIME Magazine tot persoon van 2015 is verkozen. Na een vlammende speech onthouden twee gedelegeerden zich van stemming, de overige 999 scharen zich achter de bondskanselier. Over hoe groot de interne druk is om met de fractie mee te stemmen, vertelt het enige Bondsdaglid van Nederlandse afkomst Kees de Vries.
https://www.youtube.com/watch?v=KhraAaO3A0U
De toespraak van Merkel op het partijcongres in Karlsruhe leverde een applaus van meer dag 9 minuten op.
Die verpletterende meerderheid tekent haar tienjarig kanseliersschap. Merkel speelt haar machtsspel totaal anders dan haar voorgangers. Geen haantjesgedrag en driftig machtsvertoon. Ze is ook de vrouw zonder handtas die altijd onderschat wordt, de uitvinder van het ‘Merkiavellisme’. Sinds haar overwinning in Karlsruhe lijkt ze ook in de peilingen het vertrouwen terug te winnen.
Tegelijkertijd krijgt ze het ook relatief soepel voor elkaar dat Duitsland zich militair mengt in de strijd tegen IS in Syrië, officieel ter ondersteuning van Frankrijk. Het kon ook niet anders, betoogt Hanco Jürgens.
Merkel krijgt geen rust in 2016
Duitsland staat in 2016 voor een aantal moeilijke opgaven. Zomaar 10 vragen:
- In de winter is de vluchtelingenstroom even gaan liggen, maar wat als de zee weer kalmer wordt en de bootjes langs de Turkse douane weet te glippen?
- Nu is de winter nog mild, maar wat als de komende weken toch een wachtende asielzoeker aan de grens of bij een aanmeldkantoor bezwijkt?
- Duitsland registreert amper de inkomende vluchtelingen wegens falende systemen. Krijgen de ambtenaren hun eigen bureaucratie op orde?
- Weet Merkel de mensenstroom naar Duitsland in te dammen?
- Voelt Duitsland zich gedwongen om op korte termijn serieus mee te gaan vechten in Syrië?
- Haar eigen partij heeft ze onder controle, maar wat als in maart het beleid van Merkel wordt afgestraft bij de deelstaatverkiezingen en de AfD terrein wint?
- Wie heeft het nog over Poetin en de Krim-crisis?
- Het financieringspakket voor Griekenland kwam afgelopen zomer met de hakken over de sloot door de Bondsdag. Wat als de Grieken weer om geld verlegen zitten?
- Wie herinnert zich nog de duizenden computers van de Bondsdag moesten worden gereset vanwege een hackersaanval?
- En wie denkt er nog aan het mislukken van het tolvignet voor buitenlanders?
Hoe dan ook, Angela Merkel zal in 2016 weinig rust krijgen. Hoogstens kan ze even bijtanken wanneer ze gaat wandelen met haar man Joachim Sauer, of zwemmen in het meertje bij haar datsja in de Uckermark ten noorden van Berlijn.
