Duitslandkenner Hanco Jürgens is wetenschappelijk medewerker bij het Duitsland Instituut Amsterdam. Jürgens houdt zich bezig met de moderne geschiedenis van Duitsland in Europees perspectief. In 2014 publiceerde hij Na de val, Nederland na 1989.
Het hagelt kritiek op Merkel uit de politiek, maar ook filosofen Habermas en Sloterdijk doen mee. Hebben ze gelijk?
Ik heb er wel een beetje van genoten. Beide filosofen bleken het mis te hebben. Habermas zegt altijd dat Merkel geen belangrijke ideeën heeft, maar zich laat leiden door opiniepeilingen. En Sloterdijk zegt dat ze een vertragingstactiek hanteert om door niets te doen haar zin te krijgen. Habermas heeft trouwens toegegeven dat hij het nog niet eerder zo eens was met de bondskanselier als nu. Achteraf is het makkelijk praten, maar beide analisten blijken dus mis te zitten.
Want, is Merkel dan wel consistent bezig?
Zeker. Ze probeert vooral binnen de bestaande situatie de zaak te regelen. Dus, ze gaat uit van de geldende verdragen en heeft basisprincipes op het gebied van christelijke waarden. Ze zei zelf eens; ik ben soms conservatief, soms christelijk-sociaal, soms liberaal. Dat zie je allemaal terug in de Griekenlandcrisis, en nu met de vluchtelingen weer.
Maar ze ligt wel zwaar onder vuur.
Dat snap ik, want ze heeft twee grote fouten begaan. Ten eerste heeft ze het effect onderschat van haar woorden ‘Wir schaffen das’. Het bleek wel degelijk vluchtelingen aan te trekken. Wat ze ook heeft onderschat is de weerstand van de Europese partners. Ze probeerde met haar politiek de andere lidstaten onder druk te zetten om meer vluchtelingen op te nemen. Dat is niet gelukt, en dus blijken er ook grenzen te zitten aan de macht van Duitsland.
Gaat ze de Europese landen niet meer in beweging krijgen?
Merkel is een echte volhouder. De eurotoppen zullen nu niet gezellig zijn, want dit zal ze op de agenda blijven zetten.
Ze zetelde zondag op gouden tronen met Erdogan in Turkije, welke tactiek zit daar achter?
Wat Merkel in Turkije doet is ouderwetse chequeboekdiplomatie. Daarin volgt ze heel duidelijk haar leermeester Helmut Kohl die op die manier Gorbatsjov ervan wist te overtuigen akkoord te gaan Duitse eenwording en met de terugtrekking van Sovjet-militairen uit Oost-Duitsland. Kohls strategie was ‘aussitzen‘, blijven zitten en toeslaan op het juiste moment.
Merkel zoekt de oplossing nu buiten Duitsland, terwijl het in Duitsland zelf een chaos is.
Ze zoekt overal naar oplossingen. En vergis je niet, de situatie is echt ernstig. Van totaal andere dimensies dan in Nederland. De deelstaat Noordrijn-Westfalen kan je qua inwoners aardig vergelijken met Nederland. Zij verwachten dit jaar 160.000 migranten, Nederland tussen de 40.000 en 60.000. In hoeverre die cijfers werkelijkheid worden is afwachten. Maar dat er een verschil is, is duidelijk.
Zaterdag werd Henriette Reker neergestoken, een politieke aanslag in Keulen. Kan dit een kantelpunt zijn in het asieldebat?
Nu wordt wel duidelijk hoezeer extreemrechts zich roert, hoe het verruwt en hoe erg de spanningen oplopen. Dit treft Duitsland veel breder dan alleen het asieldebat.
Hoe bedoel je dat?
Het positieve beeld over Duitsland kantelt. Denk aan het opnieuw opkomen van Pegida en het verrechtsen van AfD. Het VW-schandaal, en nu ook nog de mogelijke corruptie rond het WK 2006, het Duitse zomersprookje. Die kanteling is niet goed voor een samenleving.
Hoe erg is dat?
Erg, al denk ik dat Duitsland in de afgelopen ‘rustige’ jaren voldoende stabiliteit heeft opgebouwd om hier tegenop te kunnen.
De steun voor Merkel daalt. Hoe lang kan ze deze koers volhouden?
Een paar maanden. Er is al onenigheid binnen de coalitie over ’transitzones’ aan de grens. SPD-leider Sigmar Gabriel lijkt gelijk te krijgen met zijn uitspraak dat Duitsland dit misschien een jaar aankan, maar geen twee jaar. Deze winter moet er echt iets gebeuren.
Wat moet er gebeuren?
Merkel zal een duidelijk signaal moeten afgeven dat het zo niet langer gaat. Verder moet ze blijven werken aan een oplossing in Europa, en misschien zelfs in Syrië. Zij weet ook dat Duitsland niet zo makkelijk grenzen kan sluiten omdat het land is gebonden aan internationale verdragen. En daar kan Duitsland extra lastig onderuit, want het federaal gerechtshof in Karlsruhe zal Duitsland daar altijd aan houden.
