Er zit een enorm gat tussen de stand van het politieke debat en de werkelijkheid. Je ziet ze wanneer vrijwilligers kleding uitdelen, water geven aan asielzoekers die in de hitte staan te wachten om zich te laten registreren in Berlijn. Of wanneer in München honderden mensen met brood klaar staan om een trein op te wachten vol met hongerige vluchtelingen.
De komst van honderdduizenden vluchtelingen zet de ambtelijke structuren steeds verder onder druk. Zelfs de meest gemotiveerde ambtenaren zitten nu tegen hun grenzen aan. En ze stuiten steeds op bureaucratische hindernissen. Elke dag wordt duidelijker dat Duitsland ingrijpend moet veranderen, wanneer het de vluchtelingen goed wil verzorgen en laten integreren. Sterker nog, de regering moet omgebouwd worden, schrijft Karsten Polke-Majewski in Die Zeit. Hij moet daarbij denken aan een hervorming als Agenda 2010.
Bureaucratie
Wanneer een stad bijvoorbeeld een asielzoekerscentrum wil bouwen, zijn de instandties volgens de bouweisen in veel deelstaten verplicht om voldoende parkeerplaatsen voor de asielzoekers aan te leggen. In Hamburg moest de vergunning ook nog langs de milieuafdeling om te controleren of het niet te veel herrie zou opleveren voor de omliggende natuur.
Dergelijke hindernissen zijn in heel Duitsland terug te vinden. In Bremen en Hamburg krijgen asielzoekers een verzekeringspasje, want wie betaalt de gezondheidszorg anders? Waar de kinderen naar school moeten en of er speciale klassen zijn voor kinderen die nog geen Duits spreken is in elke deelstaat anders geregeld.
In Saarbrücken mogen studenten ook zonder diploma van het voorgezet onderwijs naar de hogeschool of universiteit. Wat voor status heeft een asielzoeker met een leerwerkplek? Hoe controleer je de kwalificaties van iemand die al hun diploma’s en certificaten op de vlucht zijn verloren? Moet zo’n stagiair extra taallessen volgen en krijgt de werkgever daarvoor een vergoeding zoals in Zweden? En kan een migrant een eigen zaak openen zoals hij in zijn thuisland had? Wie verleent hem krediet?
Nieuwe werkelijkheid
Dit soort voorbeelden laten zien dat het niet voldoende is om mensen welkom te heten of meer geld uit te geven, hoe belangrijk dat ook is, schrijft Polke-Majewski. “Onze wetten en procedures moeten worden aangepast aan de nieuwe realiteit. Dat moet snel en toch systematisch gebeuren.”
Projekte für Flüchtlinge: Eine Karte der Hilfsbereitschaft http://t.co/xDBHy97SYf #refugeeswelcome #Flüchtlinge
— tagesschau (@tagesschau) September 7, 2015
Projecten waar vrijwilligers zich inzetten voor vluchtelingen.
Dit moment heeft Duitsland al vaker meegemaakt. Het regeringsapparaat had een mooi pakket van wetten en maatregelen samengesteld. Maar plotseling bleek het niet meer bij de nieuwe werkelijkheid te passen. Als eerste reageerden burgers zelf erop. Zo stonden halverwege de jaren negentig veel verdienmodellen door de globalisering onder druk en liep de werkloosheid snel op.
Terwijl de politiek nog om de beste oplossing aan het kibbelen was, kwamen de werknemers zelf met de oplossing. Ze werkten langer dan was bepaald in de cao en stelden zich terughoudend op bij de looneisen. Vakbonden en werkgevers zochten samen naar flexibele oplossingen per bedrijf, in plaats voor allesbepalende regels voor een hele sector. Economen zeggen nu dat deze bereidwilligheid om te veranderen een van de grootste oorzaken was dat Duitsland als ‘zieke man van Europa’ weer opkrabbelde en een van de meest stabiele economieën van het continent is geworden.
Burgers komen zelf in actie
Ook nu weer gaan de burgers voorop. Terwijl de politiek nog debatteert, nemen zij al overheidstaken op zich. Ze helpen asielzoekers bij hun huiswerk en geven taalles. Begeleiden zieken naar de huisarts, tolken bij ambtenaren en helpen bij het zoeken van een woning en werk. “Dit kan op den duur alleen succes hebben wanneer de regering de regels mee laat veranderen.”
Twitter erleichtert Hilfe für #fluechtlinge und Recherche, erzählt @MatthiasMeisner im DLF http://t.co/x5VZnE7Cq5 pic.twitter.com/jt1ZZfgahm
— Deutschlandfunk (@DLF) September 7, 2015
Destijds waren er veel verschillende wettelijke hervormingen tegelijkertijd nodig. Versoepeling van de ontslagbescherming, veranderingen bij de ziektekostenverzekering, de pensioenen, kinderbijslag, somt Polke-Majewski op.
Niet alles wat hervormingspakket Agenda 2010 wilde aanpakken, lukte direct, schrijft hij. “Maar er werd moeite gedaan om veel politieke maatregelen samen te brengen die anders stuk voor stuk waren uitgedacht en niet op elkaar zouden aansluiten. Daardoor kon het snel gaan.”
Centrale commissie ontbreekt
Volgens de onderzoeksjournalist staat Duitsland nu voor eenzelfde grote opgave. Minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière vergelijkt de crisis met de hereniging van Duitsland en noemt het een grotere uitdaging dan iedereen tot nog toe had gedacht. “Maatschappelijk, politiek, economisch en cultureel.”
Het ontbreekt niet aan goede ideeën van burgers, hulporganisaties, brancheorganisaties, gemeenten, deelstaten en de verschillende ministeries, zegt Polke-Majewski. “Wat tot nog toe mist is een centrale plek waar de ideeën gewogen worden, ze tegen elkaar afweegt en ze politiek in gang zet.”
Dertien jaar geleden werd dit probleem opgelost door een commissie in te stellen waarin vertegenwoordigers van alle relevante organisaties vertegenwoordigd waren. Om snelle beslissingen te nemen heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken al een coördinerende staf voor nationale en lokale vragen ingesteld. “Maar een echte commissie kan pas op 24 september tijdens de vluchtelingentop in Berlijn worden ingesteld.”
