Griekenland, Spanje, Cyprus, Portugal. De Europese Unie bluste brand na brand in de financiële crisis sinds 2008. Het bluswater bestond uit miljarden euro’s. Lastige en zware beslissingen, maar er is eenmaal geen alternatief zei de Duitse bondskanselier Angela Merkel destijds. Uit frustratie over die term ‘Alternativlos‘ werd in april 2013 de eurokritische beweging ‘Alternative für Deutschland‘ opgericht.
Lucke dreigt met opstappen
Als voorman werd de Hamburgse hoogleraar macro-economie Bernd Lucke naar voren geschoven. In zijn toespraken schilderde hij alternatieven waar zware taboes op rustten. Volgens Lucke zou het beter zijn als elk euroland zelf zou mogen beslissen of het bij de euro zou horen. In talkshows kreeg niemand vat op de behendige en deskundige econoom die daarmee uitgroeide tot het alternatief voor conservatieve of economisch-liberale stemmers.
Sinds de oprichting rommelt het in de jonge partij. Nu dreigt Bernd Lucke met opstappen. ‘Als het zo doorgaat, zie ik geen toekomst voor de AfD”, schrijft hij in zijn manifest ‘Weckruf 2015‘. “Ons engagement voor een goede zaak mag niet misbruikt worden door hen die van de AfD een radicale, sektarische partij van boze burgers wil maken.”
Dit zijn de redenen waarom de AfD uit elkaar dreigt te vallen.
1. Keiharde aanvallen van Duitse media, politici, activisten en publiek
Van een neutrale ontvangst van de nieuwe politieke partij in 2013 lijkt nauwelijks sprake. De grootste krant van Duitsland Bild betitelt de partij steevast als ‘Eurohaters’ en somt redenen op hoe Lucke Duitsland en Europa kapot wil maken. Ook in andere media wordt hardop afgevraagd hoe gevaarlijk deze nieuwe beweging is. Bernd Lucke wordt bij een toespraak aangevallen door linkse activisten. Ze werden vergeleken met nazi’s en extreem-rechts. In serieuze media werd de partij vaak als ‘euro-populistisch’ neergezet. Lucke wil niets te maken hebben met de partijen van Geert Wilders en Marine Le Pen. In Europa werkt hij samen met de ChristenUnie en de Britse David Cameron. AfD heeft dankzij deze aanvallen veel aandacht bij proteststemmers kunnen trekken.
Bernd Lucke (l) kreeg mede-oprichter Konrad Adam (r) onvoldoende aan zijn zijde.
2. En dat lokte extreem-rechts en nationaal-conservatievelingen naar de AfD
Als er maar lang genoeg over je wordt geroepen dat extreemrechts bent, dan word je vanzelf aantrekkelijk voor extreemrechts. Met zoiets kreeg de partij al snel van doen, vertelde Lucke in een persconferentie met buitenlandse journalisten in augustus 2013. De partij die is opgericht door een groepje ‘intellectuele rebellen’ als de emeritus-professor economie Joachim Starbatty en voormalig journalist en publicist Konrad Adam, kreeg die toeloop maar moeilijk onder de knie.
3. De nationaal-conservatieven kregen een plekje
Bernd Lucke en zijn medestrijder Hans-Olaf Henkel moesten weinig hebben van de nationaal-conservatieven, maar konden hun stem goed gebruiken. Via AfD’ers als Frauke Petry, Konrad Adam en Alexander Gauland hoopte Lucke deze groep te kunnen aanspreken maar ook in toom te houden. Lokale AfD’ers schurken tegen anti-islamiseringsbeweging Pegida aan of tonen begrip voor extreemrechts. De stroming die nauwelijks terugkomt in het verkiezingsprogramma krijgt een steeds grotere invloed op de koers van de partij die daardoor steeds minder gaat lijken op hoe Lucke, Henkel en Starbatty het hadden bedoeld.
4. Twee stromingen monden uit in regelrechte stammenstrijd
Wat eerst nog kon worden afgedaan als strubbelingen van een jonge politieke partij is afgelopen jaar steeds verder uit de hand gelopen. Waar Lucke eerst nog brandjes blussend langs rebellerende afdelingen in het hele land trok, realiseerde hij dat hij de teugels strakker moest aantrekken. Dit leidde vervolgens weer tot onvrede bij de nationaal-conservatieve stroming die vonden dat Lucke te veel zijn eigen ‘gematigde’ zin doordrukte.
Lees ook: politiek socioloog Matthijs Rooduijn (UvA) over de twee stromingen:
5. Bernd Lucke is inhoudelijk sterk, maar houdt de kikkers niet in de kruiwagen
Inhoudelijk is Lucke ijzersterk. Een gevreesde debater in tv-programma’s waar economen, politici en journalisten nauwelijks vat op hem krijgen door zijn dossierkennis en rappe maar ook vaak onnavolgbare uiteenzettingen. Het zorgt ook voor bescheiden succesjes. De kiesdrempel van de Bondsdag blijkt net te hoog. De partij haalt wel zetels in het Europees Parlement en enkele deelstaten. Maar in plaats van te werken aan de koers van zijn partij moet de hoogleraar uit Hamburg vooral neuzen binnen zijn partij op zien te dirigeren. Dat laatste gaat hem aanmerkelijk minder goed af. In twee jaar tijd verzamelt hij binnen de partij persoonlijke vijanden, moet hij dealen met intriges en tal van gelekte e-mails.
Met Hans-Olaf Henkel kan Bernd Lucke wel goed opschieten.
6. Steeds meer AfD’ers zetten zich af tegen Lucke
De pogingen van Lucke om grip te krijgen op zijn partij, en zeker het nieuwe manifest Wekckruf 2015. Mede-bestuursleden Konrad Adam (Weckruf? We zijn toch geen Jehova-getuigen?) en Frauke Petry (Lucke moet beloven dat hij geen nieuwe partij begint) reageren openlijk zeer kritisch.
7. Luckes medestanders lopen weg
Met zoveel tegenstand lijkt het nog onmogelijk dat de partij van twee stromingen een toekomst heeft. Een paar weken geleden stapte lijsttrekker van de fractie in het Europarlement Hans-Olaf Henkel al op. Lucke ontkent dat hij met Weckruf 2015 een nieuwe partij wil oprichten. Maar politicologen verwachten dat hij op korte termijn zal opstappen samen met de mede-ondertekenaars. Een andere optie is dat hij wordt weggestemd op de komende partijdag in Kassel. Bij een vertrek kan hij veel gematigde AfD-stemmers meenemen.
Duitslandnieuws over de AfD
- Succes voor AfD en FDP in Bremen »
- Maurits Kuypers: Vertrek Hans-Olaf Henkel kan AfD in tweeën scheuren »
- Matthijs Rooduijn: Zo populistisch radicaal-rechts is de AfD niet »
- Duitsland kan niet om eurokritische AfD heen na succes in Brandenburg en Thüringen »
- Alternative für Deutschland wil in Europa samenwerken met ChristenUnie »
