Angela Merkel vindt het ‘niet te laat voor een diplomatieke oplossing’. Dat zei haar woordvoerder tegen persbureau Reuters. Nederland volgt die lijn, zo blijkt uit uitspraken van minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken. Hij wil de inval veroordelen, in gesprek blijven met Rusland om escalatie te voorkomen en een politieke oplossing vinden en druk uitoefenen door te dreigen met sancties.
Merkel liet daarnaast weten dat het wat haar betreft duidelijk is dat Poetin een heel andere kijk heeft op wat er gebeurt op de Krim dan Duitsland en de rest van de Westerse wereld.
Actievere rol Duitsland
Nog geen maand geleden opperden de Duitse president Joachim Gauck en minister van Buitenlandse Zaken Frank-Walter Steinmeier op de Veiligheidsconferentie in München dat Duitsland – heel voorzichtig – maar eens actiever moet worden in de buitenlandse politiek. Heel gevoelig in Duitsland, kritiek kwam van alle kanten; ‘Duitse soldaten hebben in het buitenland niets te zoeken’, zo klonk het.
Antwoord op keiharde Poetin
Waar Steinmeier het had over een verre missie in Afrika komt de nieuwe politieke lijn ineens heel dichtbij. Het rommelt in de achtertuin. “Dit is wel heel direct een testcase voor het pacifistische Duitsland”, zegt Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut in Amsterdam. “Poetin bedrijft keiharde politiek. Dan blijkt dat de Duitse traditionele wil om de boel bijeen te houden niet voldoende is. Dit gaat direct tegen Duitse belangen in. Nu moet blijken welk antwoord Berlijn klaar heeft, ze moeten met de billen bloot.”
In 2008 viel Rusland Georgië binnen, toen werd de Franse president Sarkozy gestuurd als bemiddelaar. “Merkel hield zich afwezig”, zegt Jürgens. “Terwijl de Duitse invloed in Georgië groter was. En binnen Europa bemoeit Frankrijk zich traditioneel vooral met Afrika, dan doet Duitsland het oosten. ”
Angst voor Rusland
De crisis in Oekraïne brengt Berlijn in een lastige spagaat, vertelt Jürgens. “De relatie met Rusland staat op het spel, de EU, maar ook die met de Centraal- en Oost-Europese landen. In het verleden zag je dat landen als Polen en Hongarije weinig vertrouwen hadden in Duitsland en maar direct hulp vroegen in Amerika en Groot-Brittannië.” Hij wijst ook op de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Radosław Sikorski. “Zij zijn traditioneel bang voor Rusland. Sikorski zegt nu tegen Duitsland, kom op! Doe iets.”
Europese onderschatting
Volgens Jürgens heeft Europa met het sluiten van verdragen met Oekraïne totaal Rusland over het hoofd gezien. “Dat hebben ze echt onderschat. Natuurlijk wil Poetin niet dat Europa invloed krijgt in een land waar de Zwarte Zeevloot ligt.” Nu is het aan Brussel – en ietwat onwillig Duitsland – om een antwoord te vinden op Rusland. “Ze vinden nu Poetin tegenover zich, een man die door zijn KGB-verleden als geen ander geschoold is in deze politiek. Hij is een echte Koude Oorlogman.”
De Russische leider speelt een interessant machtsspel, zegt Jürgens. “Die hele inname van de Krim, dat lijkt wel een vooropgezet plan dat zo direct na de Olympische Spelen kon worden uitgevoerd. En het Westen heeft daarop geen antwoord. Poetin heeft nog zoveel troeven achter de hand. Hij zou bijvoorbeeld ook nog de gaskraan naar Europa kunnen dichtdraaien.”
Rol van gas
Dat is een groot risico, zegt chef econoom Jörg Krämer van de Commerzbank tegen Handelsblatt. “Wanneer Oekraïne de gaskraan dichtdraait, kan slechts de helft van het gas via andere pijplijnen omgeleid worden.”
Aardgas in Duitsland
- Rusland 31%
- Noorwegen 24%
- Nederland 23%
- Denemarken/Groot-Brittannië/overige: 11%
- Duitsland: 11%
Bron: BDEW (2013)
Nord Stream
Veel gas uit Rusland met de bestemming Europa gaat via Oekraïne. Om niet enkel daar van afhankelijk te zijn initieerde oud-bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) een directe verbinding tussen Rusland en Duitsland. Ook Nederland doet voor 9% mee via GasUnie. Het project was zeer tegen het zere been van landen als Polen.
Om niet enkel van Rusland afhankelijk te zijn, werden vanuit Europa ook pogingen gedaan om via de Kaukasus en Turkije een zuidelijke lijn aan te leggen, onder de naam ‘Nabucco‘. Onder meer oud-minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer was hier bij betrokken. Het project mislukte een paar jaar geleden, nu legt Rusland zelf een zuidelijke lijn aan met de naam ‘South Stream‘.
Duitse economen over Oekraïne-crisis
Oekraïne heeft de industriële basis in het oosten, het westen van het land is meer gericht op landbouw. Het land steunt vooral op de metaal- en chemische industrie. Ook toerisme, landbouw, levensmiddelenindustrie en machinebouw zijn belangrijk. Ook de ‘Ost-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft‘ (handelscomité) kijkt onder andere naar obstakels voor investeringen. Corruptie en de inefficiënte overheid worden als grootste hindernissen voor de handel met het buitenland gezien.
Toonaangevende economen in Duitsland vrezen door de Oekraïne-crisis voor onafzienbare economische gevolgen. “Een potentieel conflict met Rusland betekent ook economische onzekerheden voor de EU”, zegt hoofdeconoom Ulrich Kater van de Dekabank, eveneens tegen Handelsblatt. Gustav Horn van economisch instituut (IMK) is bang voor ‘fatale economische gevolgen’ voor de burgers van Oekraïne. “In veel scenario’s dreigt een staatsbankroet. Dan kunnen het IMF of de EU nog weinig uitrichten.”
Directeur Christian Dreger van het economische onderzoeksbureau DIW ziet in het conflict een grote bedreiging voor de wereldeconomie. “Vooral de relatie tussen de EU en Rusland staat op het spel.”
