De diverse kerkbelastingwetten, de Kirchensteuergesetze van de Duitse deelstaten zijn vreemde wetten. Ze druisen in tegen een wezenlijk liberaal grondbeginsel: de scheiding van kerk en staat. Vreemd dan ook dat het de Duitse burgers niet lijkt te interesseren. Terwijl het velen van hen ook nog eens rechtstreeks in hun portemonnee raakt. Hoe komt dat? Zijn de Duitsers wellicht behoudend en houden zij niet van ingrijpende veranderingen?
Niet ver van uw bed
Indien u in Duitsland werkt en (on)bewust lid bent van een bepaalde religieuze gemeenschap en denkt dat de Kirchensteuer een ver-van-uw-bed-show is dan heeft u het goed mis. Een ieder die in Duitsland werkt en hier belasting afdraagt, dient vooraf bij de fiscus op te geven of men tot een bepaald geloof behoort. Niet elke geloofsgemeenschap doet aan het systeem mee. Bent u een Jehova’s Getuige of bent u van de ‘Heilsarmee’ (Leger des Heils) dan heeft u geluk. Maar bent u rooms-katholiek gedoopt of protestant dan bent u verplicht deze belasting te betalen. Opgelet! Heeft u bijvoorbeeld niet opgegeven dat u tot de rooms-katholieke kerk behoort, omdat u zich de doop niet meer kon herinneren, dan kan dat kennelijk alsnog door de Duitse fiscus worden achterhaald en wordt u alsnog netjes aangeslagen.
Incasso door de staat
Maar waar gaat het nu precies om? In Duitsland heeft elke Duitse deelstaat een eigen ‘Staatsvertrag’ met de erkende geloofsgemeenschappen. Simpel gezegd werken de Finanzämter van de deelstaten als een soort incasso-onderneming voor deze kerkelijke gemeenschappen en heffen belasting bij de leden van de deze gemeenschappen. In Baden-Württemberg en Beieren is dat 8%, in de overige Bundesländer maar liefst 9% over de loon-, dan wel de inkomstenbelasting. Dit naast de ‘normale belastingheffing en de Solidaritätstoeslag (toeslag ten behoeve van voormalige DDR-deelstaten). Als beloning ontvangen de Finanzämter van de Bundesländer een ‘provisie’ van circa 3% van de opbrengst. We spreken daarbij overigens over miljardenbedragen. Geen wonder dat er vanuit zowel kerk als staat grote belangen meespelen om dit ‘bedrijf’ lopende te houden. De voorstanders van de Kirchensteuer menen onder andere dat de deelstaten aan de Staatverträge gebonden zijn en deze niet eenvoudig kunnen worden opgezegd of gewijzigd. Een wel heel makkelijk argument.
Weimarwet
Net zoals velen heb ik altijd gedacht dat de kerkbelasting tijdens de nationaal-socialistische dictatuur is ingevoerd met de intentie om het uittreden van leden uit de kerkgemeenschappen op gang te brengen. Maar dat is onjuist. De eerste wettelijke invoering van de kerkbelasting vond reeds voordien, namelijk ten tijde van de Weimarrepubliek plaats. Na de Tweede Wereldoorlog werd de basis voor de Kirchensteuer in artikel 140 van de grondwet van de prille Bundesrepubliek Deutschland verankerd.
Discussie
De afschaffing van de kerkbelasting is sindsdien diverse keren ter discussie gesteld. Bijvoorbeeld heel prominent, maar helaas zonder effect, op het partijcongres van de FDP in 1974. Een partij, die net als de meeste overige politieke partijen vreemd genoeg tot op heden hierover onderling verdeeld is. Tijdens een première in Berlijn sprak ik deze week met een bevriend en prominent SPD-politicus over dit thema. Wat blijkt? Ook hij is faliekant tegen afschaffing. Let wel, hij is tevens bestuurslid van een religieuze gemeente. Net als zoveel andere Spitzenpolitiker, toppolitici van links tot rechts. Wat te denken van mevrouw Göring-Eckardt (vice-voorzitter van Die Grünen, tevens voorzitter van de Synode der Evangelischen Kirche in Deutschland en de heer Rösler, voormalig voorzitter van de FDP, tevens lid van het Zentralkomitee der deutschen Katholiken?
Geloof ja, belasting nee
Het Duitse Bundesverwaltungsgericht heeft zich in tal van uitspraken over de kerkbelasting uitgelaten. Een vrij recente en bekende zaak betrof die van de toch wel moedige emeritus hoogleraar kerkelijk recht Hartmut Zapp. Deze meldde zich voor de kerkbelasting af, maar wenste verder wel van de religieuze diensten van de rooms-katholieke kerk gebruik te maken en was zelfs bereid om een vrijwillige kerkbijdrage te betalen. Onder het motto: ‘geloof ja, kerkbelasting nee’. De kerk weigerde dit en vervolgens werd er over geprocedeerd. Een principekwestie, tot aan het Bundesverwaltungsgericht aan toe. Deze deelde het standpunt van Zapp niet. Helaas. Der Austritt führt zum Rauswurf.
Liberaal
Dat de afschaffing van de kerkbelasting in een nieuwe regering onder leiding van (domineesdochter) Angela Merkel op de agenda zal worden geplaatst, valt te betwijfelen. Van de SPD valt evenmin veel te verwachten. Het lijkt bij uitstek meer weggelegd voor een echte liberale partij. Een thema om zich goed mee te kunnen profileren, om stemmen mee te winnen en om er een liberale plek in de Bundestag mee terug te verdienen. Dus FDP, doe er nu eindelijk eens iets mee!
Advocaat Wouter Timmermans behartigt vanuit zijn kantoor in Berlijn de juridische belangen van Duitse ondernemers met handelsbetrekkingen in Nederland, en van Nederlandse ondernemers actief in Duitsland.
