Een paar maanden deed de Nederlandse Job Janssen onderzoek bij de SPD in Duitsland. Bij de grote broer van de PvdA zag hij dezelfde problemen. “Allebei de partijen probeerden steeds zelf het wiel opnieuw uit te vinden.” Onhandig en onnodig vond Janssen, die daarop zijn consultancybureau Social democratic Campaigning Network oprichtte. Vanaf dat moment houden de SPD en de PvdA een paar keer per jaar gezamenlijk expertbijeenkomsten. Onderwerpen zijn social media, fondsenwerving en hoe ga je om met leden. “Het belangrijkste daarvan is dat we elkaars campagnestrategieën uitwisselen. Dat structureer ik en zo komt de dialoog op gang.”
Mobiliseren
Een belangrijke conclusie die Janssen na zijn onderzoek trok, was dat de grote sociaal democratische partijen een nieuwe manier nodig had om de eigen achterban te bereiken. “De partij moet niet langer meer een boodschap zenden, maar vooral de mensen mobiliseren.”
En dus stapte de SPD op voorspraak van Janssen af van ‘het foldertjes uitdelen op de markt’. “Daar staat dan een politicus die een folder geeft aan een willekeurige voorbijganger. Je weet als partij dan niet wie die kiezer is en wat hij met de folder en onze standpunten doet.” Janssen zocht naar een nieuwe vorm van interactie en werkte aan een zogeheten ‘grassrootscampagne’, deels afgekeken van de Amerikaanse manier van stemmen werven.
Honderdduizend
Tijdens die campagne bellen 100.000 SPD vrijwilligers bij 5 miljoen Duitsers aan en stellen vooral vragen. “De antwoorden van die vragen verwerken we centraal, en zo kunnen we veel beter weten wat er bij de kiezers leeft. Is er een verandering, dan hebben we dat snel in de gaten.” Janssen weet nog precies hoe ook de PvdA vroeger deze fout maakte. “We hebben toen bijvoorbeeld de opkomst van de SP over het hoofd gezien.”
Janssen is kind aan huis bij het Willy-Brandt-Haus, het partijkantoor van de SPD in Berlijn. “Daar heb ik het systeem opgezet om de antwoorden te verwerken die we binnen krijgen van al die vrijwilligers en hoe we hen kunnen trainen.” Nu die trein eenmaal op gang is, kan hij de verkiezingsstrijd van de zijlijn bekijken en luncht hij regelmatig met de campagneleider om de gang van zaken te bespreken.
In slaap gewiegd
Vanaf die zijlijn ziet Janssen dat de SPD ver achter ligt in de peilingen op de huidige zwart-gele coalitie CDU/CSU en FDP. “Merkel wiegt Duitsland in slaap”, zegt Janssen. “Wat ze zegt is; het gaat toch goed? Stem maar op mij, dan blijft het goed gaan.” Maar volgens Janssen gaat het helemaal niet zo goed met Duitsland als Merkel wil doen geloven. “Het probleem voor de SPD is nu dat ze willen vechten met iemand die zelf helemaal niet wil vechten.”
Peer Steinbrück
Daarnaast kampt de SPD met een lijsttrekker die in het begin vooral opviel door akkefietjes en zich daardoor van de SPD-kiezer vervreemdde. Peer Steinbrück is typisch iemand uit de periode Schröder, die de Agenda 2010 invoerde, een sociaal-liberaal programma van hervormingen. “Het huidige programma van de SPD is veel linkser en draait een aantal maatregelen uit Agenda 2010 terug. Dus eigenlijk kan je zeggen dat Steinbrück niet past bij zijn eigen programma.”
CDU wordt zenuwachtig
Toch ziet Janssen nog genoeg kansen voor de SPD en Steinbrück om het Merkel de laatste weken voor de verkiezingen nog moeilijk te maken. “Het valt me op dat zo weinig mensen echt uit overtuiging stemmen op Merkel. Ze probeert heel duidelijk de noodzaak om te gaan stemmen weg te moffelen. Tegelijk wordt het CDU nu zenuwachtig, omdat ze zien dat de SPD een duidelijk mobiliserende campagne voert en dat dit in de laatste weken een grote rol kan gaan spelen.”
De ‘hete fase’ is nu begonnen. Dat is in Duitsland de term voor de spannende laatste weken voor de verkiezingen. Tot nog toe was het allemaal nog niet zo heet en spannend, maar volgens Janssen verandert dat nu na het grote TV-Duell tussen Merkel en Steinbrück. “Hij deed het echt beter dan verwacht. Die verwachtingen waren natuurlijk laag, en daarom is dit zijn kans om meer stemmen voor zich te winnen.”
Peer Steinbrück spreekt zich nog uit tegen een Grote Coalitie tijdens het TV-Duell.
Geen Pannen-Kandidat meer
Die kleine beweging is ook in de peiling te zien waar de SPD een procentpuntje opschuift richting het CDU/CSU die nog mijlenver voor ligt. “Steinbrück is nu niet meer de ‘Pannen-Kandidat’, de pechkandidaat van voorheen. Mensen nemen hem meer serieus. Tijdens het debat kwam hij niet arrogant maar beheerst over. Hij viel Merkel goed aan op inhoudelijke punten. Ik denk dat het gat tussen Merkel en Steinbrück nog wel verder gaat slinken vlak voor de verkiezingen.”
Aanval op Merkel
Voor de sociaal-democraten was altijd de grote frustratie dat alle sores van Merkel afgleed, als had ze een glad teflonpakje aan. “De SPD viel altijd het CDU in zijn geheel aan, waardoor Merkel eigenlijk de dans ontsprong door boven de partijen te blijven staan. Nu Steinbrück Merkel ook echt durft aan te pakken, zie je dat de SPD toch eindelijk wat meer grip er op krijgt.”
Janssen signaleerde vorige week nog een wending die hem tevreden stemt. “Merkel viel ineens Steinbrück aan. Ze vond Steinbrück en de SPD onbetrouwbaar als het om het dossier Griekenland ging. Zo plaatst zij dus ook een aanval en nu gaat het interessant worden. Eindelijk komt er een echt debat op gang.”
Amerikaans fenomeen
Met een negatief getinte campagne valt de SPD de huidige coalitie aan. Een nieuw fenomeen in de Duitse politiek, wat uit de Verenigde Staten is komen overwaaien. Het negatieve zit hem in posters waar kritiek op Merkel wordt geuit. Ook Die Grünen volgen deze strategie. Er wordt in Duitsland wat onwennig op gereageerd.
Het wordt spannend
“Als potentiële regeringspartij kan de SPD nooit geheel vrij aanvallen zoals Die Grünen dat doen”, stelt Janssen. “Waar andere partijen vaak een ‘attacking dog’ hebben die voor de wat ruigere campagnetaal zorgt, wordt Steinbrück in een dubbele rol geduwd. Aan de ene kant moet hij de bedaarde kanselierskandidaat spelen. Aan de andere kant Merkel aanvallen. Dat ging niet goed samen.” Steinbrück put moed uit het voor hem goed verlopen TV-Duell tegen Merkel. “Daar heeft hij een goede toon gevonden om Merkel stellig maar beheerst aan te vallen. Als hij zo door gaat denk ik dat het nog spannende weken worden.”
